Sh. Sodiqova

Maktabgacha  ta’lim muas­
sasalarida  huquqiy tarbiya
 
bolalarni 0 ‘zbekiston Respub­
likasi Konistitutsiyasi bilan
 
tanishtirish
Huquqiy  ta’lim  uzluksiz  bo‘lib, 
yoshlikdan  boshlab  berib  borilishi  lo­
zim.  Bolalar  oilada,  maktabgacha ta’­
lim 
muassasalaridayoq 
xulq-atvor 
qoidalaridan  xabardor  bo‘lishi,  m a’­
naviy va ba’zi huquqiy normalar to‘g ‘-
174

---

dunyoga tanitgan, xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida 
faol  harakat  qilishiga  huquqiy  zamin  yaratgan  muhim  huquqiy  hujjatdir. 
Konstitutsiya to‘g‘risida so‘z aytilgandauni nafaqat xalqaro munosabatlarda 
davlatning pasporti sifatidagi roli, balki ichki islohotlar jarayonidagi asosiy 
huquqiy  manba  ekanligini  alohida  e’tirof  etish  maqsadga  muvofiqdir. 
Konstitutsiyamizning  har  bir  moddasini  o ‘qib  kuzatar  ekanmiz,  unda, 
eng  avvalo,  inson  huquqlari  va  erkinliklari  masalasiga,  ularning  amalga 
oshishini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilganligining guvohi bo‘lamiz. 
Uning  milliy  qonunchiligimizning  o‘ziga  xos  yutug'  sifatida  ko‘pgina 
xorijiy  mutaxassislar  tomonidan  bot-bot  e’tirof  etilganligi  fikrimizning 
tasdig‘idir.  Bosh  Qonunimizning  qabul  qilinishi  0 ‘zbekiston  xalqining 
tarixidatub burilish yasadi, yangi demokratik huquqiy davlat qurish asosini 
yaratdi.  Bunda  bajarilishi  lozim  bo‘lgan  vazifalardan  biri  mamlakatda 
yashovchi har bir fuqaroning huquq va erkinliklarini to ‘la kafolatlashdir.
“Konstitutsiya  saboqlari”ni  o’rgatishning  asosiy maqsadi esa ana shu 
kafolatlar  asosida  bolalarning  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi 
moddalari  mazmunini  yosh  xususiyatlari  bilan  bog‘liqlikda  anglab 
olishlariga erishishdir.
“Konstitutsiya saboqlari” mashg‘ulotlarida Konstitutsiyaning quyida­
gi moddalarini  o‘rganishga alohida e’tibor qaratiladi:
1-modda.  0 ‘zbekiston -   suveren  demokratik  respublika.  Davlatning 
“0 ‘zbekistonRespublikasi” va “0 ‘zbekiston” degannomlari bir m a’noni 
anglatadi.  Mazkur moddani  o‘rganish jarayonida  bolalarda  quyidagi  bi­
lim  va  ko‘nikmalar  tarkib  toptiriladi:  o‘zining  tug‘ilib  o ‘sgan joyini  bi- 
lish;  Ona-Vatanga  nisbatan  muhabbat  uyg‘otish;  oila  a’zolari:  ota-ona, 
aka-uka,  opa-singil,  qon-qarindoshga  bo‘lgan  hurmat  hissi;  xalqi,  urf- 
odatlari, tarixiy joylami bilish;  milliy  bayramlar:  Mustaqillik kuni,  hoti- 
ra  va  qadrlash  kuni,  N avro‘z,  Hayit  bayramlari  haqida tushunchaga  ega 
bo‘lish; m a’naviy merosni  asrash zarurligi.
4-modda.  O'zbekiston  Respublikasining  davlat  tili  o‘zbek  tilidir. 
0 ‘zbekiston Respublikasi  o ‘z hududida istiqomat  qiluvchi  barcha millat 
va  elatlarning  tillari,  urf-odatlari  va  an’analari  hurmat  qilinishi  uchun 
sharoit yaratadi.  Ushbu  moddani  o‘rganish jarayonida  bolalarda  o ‘zbek 
xalqi  va  davlat  tilini  hurmatlash;  0 ‘zbekiston  Respublikasi  xududida 
istiqomat  qiluvchi  barcha  millat  va  elatlarning  tillari,  urf-odatlari  va 
an’analarini hurmatlash; o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganligining 
bayram qilinishiga doir tushuncha va tasavvurlar shakllanadi.
175

---

5-modda.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  qonun  bilan  tasdiqlanadigan 
o‘z  davlat  ramzlari  -   bayrog‘i,  gerbi  va  madhiyasiga  ega.  Tarbiyachi 
moddani  sharhlash jarayonida  bolalarning  davla-timizning  nomi,  uning 
ramzlarining m a’no-mazmunini anglash va ularga nisbatan hurmat bilan 
qarash  zarurligi;  davlatimiz  ramzlaridan  faxrlanish  va  ularni  hamisha 
himoya  qilish;  madhiya  matnini  yaratgan  shoirni,  musiqasini  yaratgan 
bastakoming  ismi  va  shariflarini  bilish;  Davlatimiz  ramzlarining  tavsifi 
haqida tushunchaga ega boTishlariga asosiy e’tibor qaratadi.
6-modda.  O ‘zbekiston  Respublikasinig  poytaxti  -  Toshket  shahridir. 
Bolalar 0 ‘zbekiston Respublikasinig poytaxti -  Toshket shahri ekanligini 
anglashlari; Toshket shahri haqida m a’lumotga ega b oiishlari zarur.  Bo- 
lalarga Toshkent haqida videofilmlar,  slaydlar,  rangli  rasmlar,  fotoalbom 
ko‘rsatish orqali ularning tasavvurlari yanada boyitiladi.
8-modda.  0 ‘zbekiston  xalqini,  millatidan  qat’iy  nazar,  O ‘zbekiston 
Respublikasining  fuqarolari  tashkil  etadi.  Bolalar  o ‘zlari  bilan  birga 
yashayotgan turli  millat vakillarining  hammasi  0 ‘zbekiston  deb  atalgan 
davlat kishilari ekanligini  anglab olishlari lozim.
31-modda.  Hamma  uchun  vijdon  erkinligi  kafolatnadi.  har  bir  inson 
hohlagan  dinga  e’tiqod  qilish  yoki  hech  qaysi  dinga  e’tiqod  qilmaslik 
huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘1 qo‘yilmaydi. 
Mazkur moddaning bolalar tomonidan o‘zlashtirilishi uchun ularga hayit 
bayrami  haqida  tushuncha  berish;  hadislar  mazmunini  rasmlar  orqali 
tushuntirish maqsadga muvofiqdir.
37-modda.  Har  bir  shaxs  mehnat  qilish,  erkin  kasb  tanlash,  adolatli 
mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko ‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan 
himoyalanish  huquqiga  ega.  Bolalarda  mehnatga  ijobiy  munosabatni 
tarbiyalash; berilgan topshiriqni astoydil bajara olishlariga erishish;  ular­
ning  kattalar  mehnati  haqidagi  tasavvurini  boyitish;  mehnat  qurollari- 
ning  nomi  va  vazifasini  bilish;  mehnatni  chin  yurakdan  bajargan  bola 
mehnatsevar  hisoblanishini,  mehnatsevarlik  bebaho  fazilat  ekanini  ang- 
lashlariga erishiladi.  Bolalar bilan “Kim bo‘lsam ekan” mavzusida surat- 
lar asosida suhbatlar tashkil etiladi.
40-modda.  Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huqu­
qiga ega.  Ushbu modda mohiyatini tushuntirish orqali bolalarda gigienik 
talablarga  rioya  qilishni  hayotiy  ehtiyojga  aylantirish;  “S ogiom   tanda
-   sog‘  aql"  naqlining  m a’nosini  anglatish;  shifokorlar  mehnati  va  o‘z- 
o‘ziga xizmat ko‘rsatish haqida tushunchalarni boyitishga erishiladi.
176

---

41-modda. Har kim bilim olish huquqiga ega.  Bolalar o'zlari qiziqqan 
narsalari haqida m a’lumot olishlari, bilim olish orqali yaxshi inson bo‘lib 
yetishishlarini anglaydilar.
47-modda.  Barcha  fuqarolar  Konstitutsiyada  belgilab  qo‘yilgan  bur- 
chlarini  bajaradilar.  Bolalar burch  nima ekanligi;  maktabgacha yoshdagi 
bolalarning  burchlari  nimadan  iborat  ekanligi;  tarbiyali  bola  bo‘lish, 
axloqiy  qoidalarga  rioya  qilish  kabi  vazifalarni;  ota-onani  hurmatlash 
lozimligini anglaydilar. Yaxshilik qilish haqida hadis, maqollarmazmunini 
tushuntirish hamda  mulkni  asrash.  ehtiyot  qilib  foydalanishga  o‘rgatish 
amalga oshiriladi.
49-modda.  Fuqorolar  0 ‘zbekiston  xalqining  tarixiy,  m a’naviy  va 
madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. Madaniyat yodgorliklari 
davlat  muhofazasidadir.  Bolalarni  o ‘z  shahar,  qishlog‘idagi  diqqatga 
sazovor joylar,  m e’morchilik  yodgorliklari  bilan  tanishtirish,  mahalliy 
sharoitni  hisobga  olgan  holda  ziyoratgohlarni  tanlab,  suhbat  o‘tkazish; 
ziyoratgohlarga bog‘liq ravishda insonning odob-axloqiga doir  fazilatlar 
haqida  m a’lumot  berish;  0 ‘zbekistonning  m e’moriy  obidalariga  doir 
rasmlar  ko‘rsatish  va  ular  haqida  tushuncha  berish;  mamlakatimizdagi 
yodgorliklar,  qadimiy  binolar  ham  tarixiy  m e’ros  sifatida  asralishi 
kerakligini anglatish kabi jihatlarga alohida e’tibor qaratiladi.
50-modda.  Fuqarolar  atrof-tabiiy  muhitga  ehtiyotkorona  munosabatda 
bo‘lishga majburdirlar.  55-modda.  Yer,  yerosti boyliklari,  suv,  o‘simlik va 
hayavonat dunyosi,  hamda boshqa tabiiy  zahiralar umummilliy boylikdir, 
ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir. Bolalarga 
mazkur moddalar mazmuni bevosita tabiat bilan tanishtirish mashg‘ulotlari 
jarayonida  tanishtirilib,  ular  tabiat  haqida  tushunchaga  ega  bo‘lishlari; 
ularda tabiatni  asrash  va  avaylash hissini  uyg‘otish;  o‘simliklarni  payhon 
qilish  yomon  odat  ekanligini  bilish;  yow oyi  va  uy  hayvonlari  haqida 
ma’lumot berish;  hay von,  qushlarni asrash,  avaylash har bir inson vazifasi 
ekanligini bilish: ularni parvarish qilish, och qoldirmaslik; qushlar insonlar 
uchun  foydali  ekanini  uqtirish;  “Qizil  kitob”  muhofaza  ramzi  ekanini 
bilish;  “Qushlar  bayrami”,  “Gullar  bavrami”,  “Navro‘z  bayrami”  haqida 
tushunchaga ega bo‘ lish; ehtiyotkorona munosabatni tarbiyalash choralari: 
choy  qaynatgich  qaynayotganda  va  kir  yuvish  mashinasi  ishlayotganda 
suvga qo‘l tiqmaslik haqida qisqacha m a’lumot berish;  gaz va elektr tokini 
tushungan  holda  qo‘llaganda  oilalar  uchun  o‘ta  foydali  ekani,  ularninig 
oila  yumushlarini  yengillashtirishi,  agarda  ulardan  noto‘g‘ri  foydalanilsa
177

---

katta xavf tug‘dirishi,  ko‘pdan  ko‘p  falokatlar  chiqarishini,  shu  sababdan 
gaz  plitasiga  yaqinlashmaslik  va  turli  murvatlarini  bekordan  bekorga 
buramaslikni  uqtirish;  gaz  hidini  sezishlari  bilan  darhol  kattalarga  aytish 
zarurligini bilish kabi bilim va ko‘nikmalar tarkib toptiriladi.
52-modda.  0 ‘zbekiston  Respublikasini  himoya  qilish  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  har  bir  fuqorosining  burchidir.  Fuqarolar  qonunda 
belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tishga majburdirlar.
89-modda. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti -  davlat boshlig'i ekan- 
ligi.  Bolalarga  O ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  yurtimizda  tinchlik, 
barqarorlikning  posboni  ekanligini  tushuntirib,  mamlakat  yo‘lbosh- 
chisiga  bo‘lgan  ishonch  va  hurmat  tuyg‘usini  tarkib  toptirish;  bolalarda 
fuqorolaming mehnatda ko‘rsatgan xizmatlarini rag‘batlantirish maqsadida 
berilgan  0 ‘zbekiston  Respublikasining  ordenlari,  medallari  va  yorlig‘i 
Prezident tomonidan berilishi haqida tushuncha hosil qilish lozim.
126-modda.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  o‘z  xavfsizligini  ta ’minlash 
uchun yetarlidarajadaqurollikuchlariga ega. Bolalarga har yili “ 14-yanvar
-  Vatan himoyachilar  kuni”  sifatida nishonlanishi;  Vatan himoyachilari: 
askarlar,  chegarachilar piyodalar  va tankchilar  haqida  m a’lumot  berish; 
bolalar  ongiga  Vatan  himoyachilari  ular  ekanligini  singdirish,  buning 
uchun ular sog‘, baquvvat, qo‘rqmas, botir bo‘lib voyaga yetishlari zarur- 
ligini anglatishga erishiladi.