Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

§. Бир сўзи қўлланиши, вазифаси ва маъиосига кўра айрим ҳолларда бошқа саноқ сонлардан фарқланиб туради: ;Бу сўз туб сўз шаклида, айрим аффиксларпи қабул қилган ҳолда ёки жуфт ҳолда қўлланади.

1. 
   Бир сўзи туб сўз шаклида қўлланганда:
   

а) саноқ маъносини англатиб, предметнинг миқдорини бил- диради: Яна бир масалани гаплашиб олишимиз керак (0.);
б) от олдида ноаниқликни кўрсатувчи формант бўлиб ке- лади. Бу вақтда у маълум миқдор маъноси билан боғланмай- ди: Кенг яғринли бир ўзбек йигити сўзлай бошлади. (0.) Бу мисолдати бир сўзи ҳам миқдор, ҳам ноаниқликии кўрсатиши мумкин. Жонли тилда бундай бирикма фарқлаииб туради: бир сўзи миқдории кўрсатса, логик урғу олади (бир китоб); поаниқ формант бўлиб келса, урғу олмайди (бир китоб). Бундай ҳол-

ларда бир сўзининг аниқ ёки ноаниқ миқдор ифодалашини аииқ- лаш учун юқоридаги типли бирикмани қаратқичли бирикмага айлантириб кўриш, керак. Агар қаратқичли бирикмага айланти- риб бўлса,. аниқ миқдорни; қаратқичли бирикмага айлантириб бўлмаса, ноаниқ миқдорни бнлдиради: бир ўқувчи — уқувчилар- нинг бири. (Бупда аниқ'миқдор ифодаланган.) Бир сўзидан ке- йинги сўз эгалик қўшимчасини олган от ёки кўрсатиш олмошла- ридан бўлса, у доим а_ниқ миқдорни ифодалайди: бир китобим;, Бу ерда бир шу, уй қолди. Ноаниқликни билдирувчи формант бў- либ келганда баъзан сифат билан бирга бирикмали аниқловчини ташкил этиши мумкин. Масалан: қизиқ бир китоб;

в) ҳаракатнинг белгисини билдириб, гапда ҳол бўлиб кела- ди: Маишна бир лапанглади-да, яна илгарилади. (С. Аҳм.) Баъзан маънони кучай'тириш учуп шу хилдаги гапларда кесим такрорланиб келади: бир уришди, бир уришди...;
г) мазмунидаи истак англашилган гапларда бирор воқеа- ҳодисанинг бажар.илиши мўлжал қилииганлигиии билдиради: эртага бир дам олсам;
д) предметнииг бир турда ёки жинсдош эканлигини ифода- лаб, «бир хил» деган маъноии билдиради. Масалан: Унинг ди- ректор Нишоихўжаев билан тили, дили, қилиғи бир. (Газета- дан.) Тилинг билан кўнглингни бир тут. Карима билан Эркин- нинг 'еши бир;
с) маънӧни кучайтириш учун қўллаиилади. Бундай вақтда бир сўзи кучли интонация билан айтилади: Оқсойдан ўтгани- мизда бир (ҳам) ёмғир ёғди! (С. Ан.);
ё) аниқловчили бирикмага иоаниқлик оттенкасини қўшади: Сафаров уни хунук бир хабар билан қариги олди. (А. Қ.) Уларнинг юзида бир чиройли табассум порлайди. (С. Аҳм.);
ж) навбатма-навбат юзага келадиган воқеаларни нфода- лаб, айирув боғловчилари вазифасида қўлланади. Масалан: Бола бир бизга қарайди, бир отасига қарайди.
Баъзаи эгалик аффиксларини олиб, ўхшашлик маъносини бнлдириши мумкин: Ў ҳам менинг бирим (у ҳам менга ўхшаш).

2.