Ш. Пўлатов Низомий номидаги тдпу ҳузуридаги халқ таълими ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш ҳудудий маркази ―Педагогика, психология ва таълим технологияси‖ кафедраси доценти, п ф. н. Тақризчилар

Кўча, оила ва ҳ.к.дан ташқари, бошқа ташқи салбий таъсирларни ҳам
айтиб ўтиш мақсалга мувофиқдир.
Фаол таълм-тарбиявий ишлар вақтида, 
ўзлаштириши бўш бўлган ўқувчилар билан ишлаш иккинчи даражага тушиб 
қолаѐтган эди. Аммо ҳозир у ҳар қачонгидан ҳам муҳим ва долзарбдир, чунки 
биз бу муаммо билан курашиш йўлларини секин аста йўқотиб бормоқдамиз, 
уларни 
янгидан 
яратиш 
эса 
жуда 
мураккабдир. 
Бугунги 
кунда 
ўзлаштирмасликнинг энг асосий 
ташқи
 
сабабларидан
бири, айрим 
оилаларнинг боқимандалиги оқибатида моддий аҳволининг ѐмонлашишидан 
келиб чиқади. Шундай оилалар фарзандлари соғлиғида ҳам нуқсонлар бўлиб, 
дарсларни кўпроқ қолдириш ҳоллари бўлмоқда. Бунинг натижасида у ѐки бу 
касалликлардан азият чекадиган ўқувчи каттаўқув юкламаларини кўтариш 
имконига эга эмас.
Ички сабабларга
ўқувчида ўқишга бўлган ҳоҳишнинг йўқлигини киритиш 
мумкин: болада таълимга муносабат нотўғри шаклланган, унинг жамиятдаги 
аҳамиятини тушунмайди ва ўқув фаолиятида муваффақиятга эришишга 
интилмайди. Ота-оналарни эътиборсизлиги ва назоратга олмагани, ўзларининг 
билимлари мактабда ўқиб юрган вақтида паст даражада бўлгани, фарзандини 
келгусида билимли бўлиб, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасаларида ва 
кейинчалик олий ўқув юртларига кириб кучли мутахассис бўлиб етишини 
тушиниб англамаси ҳамда фарзандини ноқобил болалар қаторига қўшилиб 
қолишидан қўрқмаслиги.
Ўқувчиларда ирода соҳасининг заиф ривожланганлигига камдан-кам 
эътибор берилади. Бу ҳақида К.Д.Ушинский ўз вақтида қуйидагиларни баѐн 
этган:―Фақат манфаатдорликка асосланган таълим, ўқувчи иродасини 
мустаҳкамлашга имкон бермайди, чунки таълимда ҳамма нарса ҳам қизиқарли 
бўлавермайди, кўп нарсага ирода кучи билан эришишига тўғри келади‖. 
Таълим олишда барқарор қийинчиликларга эга болалар билан ишловчи 
педагогларнинг барча вазифалари, бола шахсиятининг ривожланишига 
коррекцион таъсир кўрсатиш вазифасига бевосита ѐки билвосита бўйсунади. 
Педагог ўзининг функционал мажбуриятларини бажариши учун, ўз фаолиятини 
самарали амалга ошириши учун маълум даражада топқирликка эга бўлиши 
керак. Булардан келиб чиқиб, К.Д.Ушинский «Сиз бошқаришни хохлайдиган 
руҳий ҳолатларни қонуниятларини ўрганинг ва уларни қайси вазиятларда 
қўллашни ҳоҳласангиз ўша қоидаларга мослашган ҳолда иш тутинг» деб, 
таъкидлайди.
Ўқувчиларга индивидуал ѐндашиш таълимдаги имконияти ва кучига қараб 
ѐндашиш каби педагогик тамойилга асосланади. Бу принципни тадбиқ этишда 
ўқитувчи 
боланинг 
индивидуал-психологик 
ҳусусиятларини 
ҳамда 
муваффақиятли таълим олишга ҳалақит бериши мумкун бўлган омиллар 

---

63 
тўпламини билиши ва ҳисобга олиши лозим. Бугунги кунда мактабларда 
таълим олишда муаммоларга учраѐтган болалар кўпчиликни ташкил қилмоқда.
 “Мажбурлаб ўргатиш, сиқув, зўрлаш туфайли эришилган ҳамма нарса 
омонат, нотўғри ва ишонсиздир”, деб Я. Корчак таъкидлаб кетган.