Sh. N. Fayzimatov

Avtomatik liniyalarning strukturaviy variantlari 
Avtomatik sistemalarning ish unumdorligini va mustahkamligini oshirish 
uchun avtomatik liniyalarni strukturaviy mukammallashtirish, to’plagichlardan 
foydalanib uchastkalarga bo’lish va ishlov berishda parallel potoklarni
qo’shishusullari bilan amalga oshiriladi. 
3.7-rasm. Avtomatlashtirilgan liniyalarning strukturaviy variantlari. 

---

123 
a) bir potokli qat’iy aloqadagi liniya; b) bir poizisiyali bo’limlarga bo’lingan 
liniya; v) ko’p potokli bo’limlarga bo’lingan liniya. 
Oddiy strukturaviy variantdagi avtomatik liniyalarda agregatlararo bikr 
bog’lanishlar asosida hamma dastgohlar qoidaga asosan bitta umumiy maromda 
ishlaydigan transportlovchi tizim yordamida amalga oshiriladi. Bunday umumiylik 
bitta umumiy transportlovchi mexanizm evaziga amalga oshiriladi. Bundan 
tashqari qadamli, ketma-ket mahsulotni ishchi pozitsiyalararo uzatib beradi.
q
pozitsiyalar soniga egap bo’lgan bikr boshqaruvchi avtomatik liniyalar ancha 
sodda va minimal sarf talab etadi. Lekin shu bilan birgalikda bunday liniyalarning 
ish unumdorligi va ishonchliligi ham past bo’ladi,undagi istalgan jihozning 
nosozligi butun liniya’ning to’xtalishiga olib keladi.
Har xil strukturaviy variantlardagi liniyalarning ish samaradorligi. 
Agar hamma dastgohlar ish jarayoniga qarab har xil ishonchlilikka ega bo’lsa, 
unda har bir dastgohning ish jarayonida to’xtab qolishlari q marta kamayadi. Bir 
biriga bog’lanmagan avtomatik liniyalarda bu hol Yuz bermaydi. Bunda E
tn
=t
ni

q 
kelib chiqadi.
Qat’iy aloqadagi avtomatik liniya’ning ish unumdorligi quyidagi formula 
bilan topiladi: 
(3.19) 
bu erda: t
ni
- liniyada joylashtirilgan bitta dastgoh uchun o’rtacha yo’qotish; 
t
r
- sikldagi ishlov berish vaqti; 
t
x
- sikldagi salt Yurishlar vaqti. 
Berilgan avtomatik liniya’ning texnik qo’llanilish vaqti koeffisienti, bikr 
boshqaruvli liniyalarda quyidagicha bo’ladi:
(3.20)
 
bu erda B = t
ni
/ T -bitta dastgoh uchun o’rtacha yo’qotish 
Qo’llanilish koeffisienti orqali topilgan bikr boshqariladigan liniya ish 
unumdorligi. 
(3.21) 

---

124 
Avtomatik liniyalarning uchustkalarga ajratilishi va ular orasiga 
to’plagichlar o’rnatilishi, alohida ishlovchi mexanizmlar va moslamalarning ishdan 
chiqqan paytda ishning to’xtab qolishi darajasini ma’lum darajada pasaytiradi. 
Shunday qilib, liniya’ni 3 ta uchastkaga bo’lish mumkin. 
Misol uchun bitta uchastkadagi dastgohning nosozligi faqatgina o’sha 
uchaastkani 
ishini 
to’xtatadi, qolganlari ishlayveradi. Biroq bunday 
konpensasiyalash faqatgina to’plagichlarni umuman to’lmasligi bilan bog’liq 
bo’ladi, bu esa faqatgina teoretik usulda mavjud emas. SHuning uchun real mavjud 
sharoitlarda 
har 
bir 
uchastka 
nafaqat 
xususiy 
to’xtashlar, 
balki 
kompensasiyalanmalardan o’zi lishlar orqali ifodalanadi. 
Bunda 
(3.22) 
bu erda w- sikldan tashqari yo’qotishlarning o’sish koeffisienti (w>1). 
3.8-rasm. Ko’p bo’limli avtomatlashtirilgan liniyalarning hisobiy sxemasi. 
1,2 - uchastkalar raqamibunday hollarda b
q
/n
y
- ishlab chiqaruvchi uchastka 
yo’qotishlarini ifodalaydi. Bu esa zagotovkalarni etishmasligidan kelib chiqadi. 
Qo’shimcha analitik yo’qotishlar uchastkalar orasida joylashtirilishdagi 
yo’qotishlar bilan ifodalashi mumkin 

i
. Masalan: 

21
= 0,2 katttalik birinchi va 
ikkinchi uchastkalar orasidagi to’plagich uchastkani 80% yo’qotishlarini bartaraf 
etadi. 20% yo’qotishlar esa birinchi uchastkaga uzatiladi (to’lib qolishi yoki 
bo’shab qolishi natijasida). Uchastkalar orasidagi joylashishlar bo’yicha 
yo’qotishlar 2 ta faktorga bog’liq bo’ladi (0<

<1), birinchisi to’plagichlar sig’imi 
E va i -chi uchastka orasidagi masofaga bog’liqdir. To’plagichlar mavjud 
bo’lmagan (E=0) holda uchastkalar orasidagi joylashtirish koeffisienti (

=1) ga 
teng bo’ladi. Joylashtirishdagi yo’qotishlar koeffisientlari berilgan i-chi uchastka 
bilan tayyor mahsulot uzatib beruvchi uchastka orasidagi masofaga bog’liqdir.

---

125 

21
>

31
>

41 
Yo’qotishlar kattaligi koeffisienti w - alohida uchastka yo’qotishlari orqali 
quyidagicha ifodalanadi: 
W = 1+

21
+

31
+

41
+ ...+ 

ni. 
Kengaytirilgan hisob-kitoblarda w = 1,15

1,25 qilib olish mumkin.