Sh. N. Fayzimatov

Topshiriq. 
Mavzu: 
Tizimning to’xtovsiz ishlash ehtimolligini aniqlash. 
Masala: Tizim 5ta blokdan tashkil topgan bo’lib, №5 blokning 
ishonchliligini to’xtovsiz ishining aniq vaqti 
t 
ning ehtimolligi bilan ta’riflanadi 
ya’ni: 
p
1
(
t
)=0.98; p
2
(
t
)=0.99; p
3
(
t
)=0.97;p
4
(
t
)=0.985; p
6
(
t
)=0.975; 
Ushbu tizimning to’xtovsiz ishlash ehtimolligini aniqlash talab etiladi. 
Yechish: Quyidagi formula asosida 
p
1, 
p
2 …,
p
5
– ehtimolliklari 1 ga yaqin, shu bois r
1
(
t
) ni aniqlash qulay,

---

127 
bunda 
fomuladan foydalanamiz. 
Bizning holatda q
1
=0.02; q
2
=0.01; q
3
=0.03; q
4
=0.015;q
5
=0.025. 
Bundan kelib Chiqqan holda: 
Avtomat yoki avtomatik liniyalarning ishonchliligi ularning vaqt davomida 
o’zining ish ko’rsatkichlarini topshiriqda belgilangan darajada saqlagan holda o’z 
vazifasini bajara olish hususiyati. Dastgohlarning ish ko’rsatkichlari ularni 
ishlatish,o’z vaqtida texnik hizmat ko’rsatish,ta’mirlash ishlarini mtalab darajasida 
bajarilishi bilan belgilanadi. Dastgohlarning ishonchliligini asosiy ko’rsatkichi bu 
puxtalikdir.Puxtalik bir necha hususiyatlarni o’z ichiga oladi va dastgoh yoki 
avtomatik liniyalarning vazifasiga va uni ishlatish sharoitlariga qarab bo’zi lmay 
ishlashlik,ko’pga chidamlilik, ta’mirlashga yaroqlilik va saqlanuvchanlik 
hususiyatlaridan iborat bo’ladi. 
Ishonchlilik mahsulot sifatini ko’rsatuvchi hususiyatlardan biri hisoblanadi. 
Bu hususiyat avtomatlashtirilgan tizimdagi jihozlarning bajaradigin vazifasiga 
qarab ulardan foydalanish jarayonida ko’rinadi va ko’pincha jihozning vaqt 
davomida o’z sifatini saqlash hususiyati deb xam tushuniladi. 
Ishlab chiqarishda va texnik-xujjat me’yorlarda puxtalik deganda obektning 
vaqt davomida o’z vazifasini bajara olishini tavsiflaydigan barcha ko’rsatkichlarini 
belgilangan chegarada saqlay olish hususiyati tushuniladi. 
Misol tariqasidajihoz ta’mirlashga muxtoj bo’lmasa bunday jihozlarning 
ishonchliligiga ko’pga chidamlilik va ta’mirlashga yaroqlilik hususiyatlari 
kirmaydi. Ular uchun engasosiy ko’rsatkichlardan biri qo’zg’almasdan ishlashlik 
hisoblanadi. 
Bo’zi lmay ishlashlikjihozning ma’lum vaqt ichida yoki ma’lum 
xajmdagi,sondagi ishni bajargunga qadar o’zini ish qobiliyatini uzluksiz 
saqlashidan iborat. 

---

128 
Avtomat yoki avtomatik liniyalarni bo’zi lmay ishlashlik muddati ularning 
bajargan ishlari xajmi bilan aniqlanadi. Agar yuqoridagi jihozlar tanaffuslar bilan 
ishlasa,u holda umumiy ishlagan vaqt yoki bajarilgan ish xajmi hisobga olinadi. 
Jihozlarni bo’zi lmasdan ishlash muddati ularda ishlab chiqilgan detallarning soni, 
xajmi, vazni va o’lchov birliklarida o’lchanishi bilan aniqalanadi. 
Avtomat yoki avtomat liniyalarni bo’zi lishi ularning o’z ish qobiliyatini 
bajara olmasligi tushiniladi. Bo’zi lish me’zoni texnik xujjat – me’yorlarda 
belgilangan bo’lib ular to’satdan, asta-sekinxillarga bo’linadi. Jihozlardagi bo’zi 
lishlar asosan ishlatish qoidalari va me’yorlarining bajarilmasligi, turli 
shikastlanishlar, tabiiy eyilish va eskirish jarayonlari sabab bo’ladi. 
Bo’zi lgunga qadar ishlash muddati – ta’mirlanadigan jixozning bir bo’zi 
lishidan keyingi bo’zi lishigacha bajargan ishining o’rtacha qiymati bilan 
ifodalanadi. 
Avtomat yoki avtomatik liniyalarning buzuqligi deb ularni texnik xujjat 
talablarining birortasini bajara olmaydigan holati tushiniladi. 
Ishga qobiliyatlilik deb, jihozlarni o’z vazifasini texnik – me’yoriy 
xujjatlarda belgilangan talablarga muvofiq bajara oladigan holatiga aytiladi. 
Agar jihoz o’z vazifasini bajara olmaydigan holatga kelsa, bu jihozni ishga 
qobiliyasiz holati deb atladi. 
Ayrim holatlarda buzuq jihoz ishga qobiliyatli bo’lishi xam mumkin 
masalan,avtomobilni oladigan bo’lsak,uning bo’yog’i shikastlangan bo’lsa u buzuq 
deyiladi, ammo u ishga qobiliyatli bo’ladi. 
Ishlab chiqarishda shunday holat yuz beradiki, jihoz o’ziga biriktirilgan 
vazifani bajarish qobiliyatiga ega emas,chunki jihoz chegara holatiga etib kelgan 
bo’ladi va hisobdan chiqariladi yoki kapital ta’mirlashga jo’natiladi. Jihozlarni ish 
muddati ularni ishga tushirilgan vaqtdan boshlab uning chegara holatga 
kelgunigacha bajargan ish miqdori hisobga olinadi. 
Har qanday avtomatik liniyalarni loyihalash davrida ularni unumdorligini 
oshirish omillari hisobga olinadi. Bu o’z navbatida avtomatlashtirilgan ishlab 
chiqarishga nisbatan iqtisodiy jihatdan afzal hisoblanadi. 

---

129 
Avtomatik liniyalarni ishonchlilik darajasi qancha past bo’lsa, shuncha 
ko’p samaradorlikda yo’qotishlar sodir bo’ladi, ya’ni davriy va haqiqiy 
samaradorlik o’rtasida farq ko’p bo’ladi. Demak, avtomatik liniya’ni ishonchliligi 
bu samaradorlikni oshirish degani, ya’ni mashinalarni konstruksiyasida va 
texnologik jarayonlarida oldindan hisobga olingan mumkin bo’lgan omili 
hisoblanadi. Avtomatik liniyalarni ishonchlilik darajasini past bo’lishi o’z 
navbatida samaradorlikni pasayishiga hamda ishchilar va sozlovchilar sonini 
ko’payishiga, ta’mirlash va hizmat qilish uchun sarf-harajatlarni oshishiga olib 
keladi.
Avtomatik liniyalarni ishonchliligi ulardagi alohida mexanizmlarni 
birikmalarnibo’zi lmay va uzoq ishlashiga bog’liq. Liniyadagi qurilmalar va 
mexanizmlar nosozliklari qancha kam sodir bo’lsa shuncha undagi asboblar 
mustaxkamligi,birikma va alohida detallarning eyilishga chidamliligi yuqori,ya’ni 
avtomatik liniya’ning ishonchliligi yuqori bo’lishini ta’minlaydi.