Sh. N. Fayzimatov

 
4.2 Avtomatik liniyalarning texnik iqtisodiy ko’rsatgichlarini 
ishonchlilikka bog’liqligi. 
Har qanday tizim yoki elementlar ikki holatda bo’lishi mumkin:ishga 
qobiliyati yoki qobiliyasiz. Texnik talablarga javob beradigan mahsulotni ishlab 
chiqarayotgan avtomatik liniyalarni ishga qobiliyatli deyiladi. Hosil bo’ladigan 
nosozliklar natijasida ishga qobiliyatli holatdan ishga qobiliyasiz holatga o’tishiga 
liniya’ni nosozligini anglatadi. 
Ishonchlilik 
nazariyasi 
asoslarida 
keltirilishi 
bo’yicha avtomatik 
liniyalarning qobiliyasizligi faqatgina undagi biror bir elementni ishlamay qolishi 
natijasida mahsulot ishlab chiqarmasligi emas, balki ishlab chiqarilgan mahsulot 
texnik talablarga javob bermasligi bilan ham ifodalanadi. 
Nosozliklar, ularni aniqlash va ogoxlantirish vaqt o’tishi davomida 
bexosdan hosil bo’ladigan jarayon hisoblanadi. Shuning uchun ishonchlilikni sonli 
ko’rsatkichi ehtimollar nazariyasiga asoslanadi va argument sifatida – vaqt 
parametri (qobiliyatli yoki ishlash qobiliyatini tiklash) va funksiya sifatida 

---

130 
ehtimollik holati (sozligi yoki nosozligi). Shu sababli, avtomatik liniyalarning 
ishonchliligi ularni qobiliyatliligini, ishga moyilligini hamda elementlarni bo’zi 
lmay uzoq ishlashi o’z ichiga oladi. 
Shuning uchun ishonchlilikni ko’rsatkichlarini ikki bo’limga bo’lish 
mumkin: 
1)
Alohida bir ko’rsatkichni o’z ichiga oladi, masalan ishga qobiliyati yoki 
ishlamay qolishi; 
2)
Umumlashgan, kompleks ko’rsatkichlar bo’lib ularni baholanishi, masalan 
bo’zi lmay ishlashlik va bo’zi lguncha qadar ishlash 
Ishonchlilik ko’rsatkichini aniqlash uchun ko’rib chiqilayotgan ob’ekt 
tadqiqot qilinadi. Bunda tizimni o’zini va uni elementlarini matematik statistika 
ehtimollar nazariyasi usullari yordamida laboratoriya yoki ishlab chiqarish 
sharoitida sanab ko’riladi. 
Bu o’z navbatida bexosdan hosil bo’ladigan kattaliklar va ularni 
harakteristikalarini statik holatdagi tarqalishi aniqlanadi. 
Ishonchlilikni u yoki boshqa ko’rsatkichlarini aniqlovchi matamatik 
modellar texnik tizimlar yoki ularni elementlari uchun tipovoy bo’ladi. Olib 
borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki avtomatik liniyalarni to’xtamay ishlashi 
ularni yoqishdan bo’zi lguncha bo’lgan t vaqti bexosdan sodir bo’ladigan kattalik 
bo’lib dastgohlarni statik ishlashiga qaramay juda katta diapazonda o’zgarib turadi. 
Diagrammani taxlili shuni ko’rsatadiki,liniya 2 minut xam ishlamay 200 
martadan ortiq bexosdan ishdan chiqishi ko’zatildi; 50 martadan ortiq holatda 
liniya bor yo’g’i 10 minutdan 20 minutgacha ishlash holati yuz berdi. To’xtamay 
ishlashni zichligi ehtimollar nazariyasiga asosan ekspotensial tarqalish bo’yicha 
yoziladi: 
(4.1) 
bu erda 
- to’xtamay ishlashni o’rtacha vaqti (ushbu holat uchun 
= 
9 min. 

---

131 
4.1-rasm. Agregat dastgohlardan to’zi lgan tipovoy avtomatik liniya’ni to’xtamay 
ishlash vaqtini ko’rsatuvchi diagramma. 
To’xtamay ishlashni asosiy ko’rsatkichlaridan biri R ehtimollik bo’lib,u 
liniya’ning yoqishdan keyin t vaqt to’xtamay ishlashini bildiradi va ishonchlilik 
funksiyasi R(t) deyiladi. 

---

132 
4.2-rasm. Agregat dastgohlardan to’zi lgan avtomatik liniya’ning ishonchliligini 
statik funksiyasini ko’rsatuvchi diagramma. 
Ishonchlilikni statik funksiyasini matematik ko’rinishi
(4.2) 
Bu erda 
– to’xtashlar sababini bildiruvChi vaqtga bog’liq parametrlar. 
To’xtashlar parametri 
bo’zi lmay ishlash ko’rsatkichi hisoblanib 
liniyalarni ekspluatasiya qilinishidagi to’xtashlar chastotasini harakterlaydi. 
Misol: Qurilma tiklanishlarining o’rtacha vaqtini aniqlash. 
Ko’zatilayotgan davr mobaynida qurilmada 8 ta bo’zi lishlar ko’zatiladi. 
Qayd etilgan tiklanishlar vaqti: 
t
1
=12 min; t
2
=23 min; t
3
=15 min; t
4
=9 min; t
5=
17 min; t
6
=28 min; t
7=
25 min; 
t
8
=31 min; 
Qurilma tiklanishlarining o’rtacha vaqtini aniqlash talab etiladi. 
Yechish: 
Misol: Tizimning ishlamay qolish ehtimolligini topish. 

---

133