Sh. N. Fayzimatov

yarim 
avtomatlar
deyiladi. 
Avtomatashtirishni birinchi bosqichida alohida ishlov berish operatsiyalari 
avtomatlashtirishga erishiladi. 
Avtomatlashtirishning ikkinchi bosqichi
– mashinalar sistemasini 
avtomatlashtirish, har hil ishlov berish, tekshirish, yig’ish va qadoqlash 
operatsiyalarini bir yo’la bajaradigan avtomat liniyalarni yaratish tushiniladi. 
Avtomat liniya
– mashinalar sistemasi bo’lib, ular texnologik 
ketmaketlikda 
joylashadi, 
tashish 
va 
boshqarish 
vositalari 
yordamida 
birlashtiriladi, sozlashdan tashqari barcha operatsiyalarni avtomatik bajaradi. 
2.4-rasmda korpus detallar tayyorlaydigan avtomat liniya’ning tipaviy 
sxemasi ko’rsatilgan. Detalni yuklashdan boshlab ishlov berishning barcha 
bosqichlaridan navbatmanavbat o’tadi. Detal har bir ish vaziyatida stasionar 
moslamalarga o’rnatiladi va qisib qo’yiladi, operatsiya bajarib bo’lingandan so’ng 
transport bo’ylab navbatdagi texnologik jarayon bajariladigan joyga uzatiladi. 
Detalning har bir ish vaziyatiga o’rnatilgan mexanizm mustaqil ishlaydi va 
operatsiya bajarib bo’linganligi, masalan, detal qisib qo’yilganligi xaqida signal 
beradi. Ohirgi signal olingandan so’ng agregat golovkalarii ishga tushirish haqida 
umumiy komanda beriladi. Har bir golovkada tegishli ish siklini bajaruvchi 
mustaqil boshqarish sistemasi bor. Har bir golovkadan operatsiya’ning 
tugallanganligi davrida signal keladi. Eng uzoq davom etadigan siklni bajaruvchi 
golovkadan kelgan oxirgi signal qisib va qotirib qo’yadigan mexanizmlarni yana 
ishga tushiradi. Bu mexanizmlar moslamalarda ishlov berilayotgan detallarni 
bo’shatadi. Ishlov berish jarayoni boshqa mexanizmlarning (burilma stollar, 

---

81 
qirindini 
chiqarib 
tashlaydigan 
mexanizmlar 
va 
xokazo) 
ishi 
bilan 
sinxronlashtiriladi. 
Avtomat liniya’ni boshqarish sistemasi birinchi bosqichga nisbatan 
murakkab ekanligi, bu muammoni yeChishga yangicha yondashishni talab etadi. 
Gidravlik, pnevmatik va elektron qurilmalardan foydalanishga asoslangan yangi 
boshqarish sistemalari vujudga keldi. Bu qurilmalarni uzuliksiz ishlashini 
ta’minlash uchun avtomatik tekshirish usullari yaratildi. 
Ikkinchi bosqichyarim avtomat va avtomatlardan to’zi lgan avtomatik 
liniyalar tizimini tashkil etadi. 
Avtomatlashtirishni ikkinchi bosqichida mashinalar tizimi (sistemasi) 
avtomatlashtirilgan, bunda har xil ishlov berish, nazorat qilish, yig’ish 
operatsiyalarini bajarishga mo’ljallangan avtomat liniyalar quriladi.