Sh. N. Fayzimatov

Sinxronlashtirilgan majburiy transport tizimlari. 
Sinxronlashtirilgan 
transport tizimlari, barcha mashinalardan bir vaqtning o’zida majburiy ravishda 
harakatlanuvchi qadamli tashuvchi konveerlar asosida yaratilgan (5.6-rasm). 
Eng keng tarqalgan qadamli konveerlar shtangali konveyrdir (5.6- rasm. 
a, 
b
), unda shtangalar orqali dastgohlararo yoki aniq qadamli harakat amalga 
oshiriladi. 
Shtanga 1 da xrapovoy maxkamlab yetaklovchi sobachka 2 lar (5.6-rasm, 
a
) o’rnatilgan bo’lib, ular sekin harakatlanadi (10 m/min dan kam), chunki yuqori 
tezlikda hakakatlansa detalga ziyon etishi mumkin. Sobachka 2 lar oldinga 
harakatlanayotganda detal 3 larni bir qadam oldinga suradi. Orqaga 
harakatlanayotganda esa detallarni siljitmasdan ularning ostidan o’tadi. 
Shtanganing tezligi 10 m/min dan yuqori bo’lganida qamrab olish 2 
qo’llaniladi (5.6-rasm, 
b
). Ular ikki tomondan detal 3 ni qoplashadi, shtanga ularni 
kichik burchakga buradi. Bu holatda, konveer harakatlanishi uchun shtanga turgan 
joyida buriladi. 

---

149 
Greyfer shtangali konveyrlar kamroq tarqalgan (5.6 – rasm, v). Ularda detal 
3 lar yaqinlashuvchi rama (greyfer) 2 da joylashib, rolik 1 lar yordamida bir 
qadamga suriladi va rama bilan tayanchlarga tushiriladi; rama pastga tushishi bilan 
yana orqaga qaytib ketadi. 
Zanjirli qadamli konveyrlar juda kam ishlatiladi (5.6 – rasm, g). Ularda 
mahkamlagich 2 lar o’rnatilgan zanjir 1 bo’lib, qadamli harakat qiladi. 
Bundan tashqari kamdan-kam hollarda rolikli-zanjirli konveyrlardan ham 
foydalaniladi (5.6-rasm, 
d
). Ularda zanjir 2 qismlarida erkin aylanuvchi rolik 1 
larga ega mahkamlagichlar joylashgan, ularda esa detal 3 lar joylashadi, detallarni 
to’xtash joylarida tayanchlar joylashgan. Tayanch 4 lar olinganda detallar 
roliklarda harakatlanib keyingi to’xtash joyidagi tayanchga borib to’xtaydi. 

---

150 
. 
5.6-rasm. Transport tizimining sinxron konveyerlari. 
a – xropovoy mexanizmli shtangali qalamli ushlagich, b – shtangali qadamli 
aylanuvchan ushlagich, v – qadamli greferli ushlagich, g – qadamli zanjirli, 
d – qadamli zanjir-rolikli 
Yuklash qurilmalari sifatida manipulyatorlar ham ishlatiladi. Ulardan to’liq 
avtomatik tarzda foydalanganda yaxshi samara beradi. raqamli dastur bilan 
boshqariladigan manipulyatorlarni uch turi mavjud: 
a)
Elektr yuritmali manipulyatorlarda qadamli elektrodvigatellar yoki 
servodvigatellar qo’llanilib, mexaniq uzatmalar orqali ish bajaradi. Ularning 

---

151 
afzalligi detal hajmi, o’lchamlari va og’irligidan qat’iynazar yuqori tezliklarda 
ishlashi mumkin. 
b) Gidravlik yuritmali manipulyatorlarda gidrosilindlar, turbinalar, porshenli 
gidromotorlar ishlatiladi: ularning afzalligi gabarit o’lchamlari kichik, g’osil 
qiladigan kuchi esa katta bo’lganligidir. 
v) Pnevmatik yuritmali manipulyatorlarda pnevmosilindrlar, turli pnevmomatorlar 
ishlatiladi: ularning afzalligi soddaligi, tez ishlashidir. 
Sinxron, yo’ldoshsiz, tarmoqsiz transport tizimilari tana ko’rinishidagi detal 
1 larni dastgoh 2 dan dastgoh 3 ga operatsiyalararo tashishda ishlatiladi. (5.7-
rasm). Qadamli vonveyrda shtanga 5 bilan prujinali sobachka 4 detallarni bir 
qadamga surib beradi. Shtangaga gidrosilindr 6 yordamida harakat uzatiladi (5.7-
rasm). 
Avtomobil oynalarini ishlab chiqarish jarayonida tashish vositalari sifatida 
rolikli konveyrlar, tishli tasmali konveyrlar va detallarni vakuumli mahkamlash 
qurilmalari orqali ko’taradigan manipulyatorlar ishlatiladi. Manipulyatorlar 
detallarni vakuumli mahkamlashga asoslangan bo’lsada harakatlanish uchun elektr 
Yuritmalardan foydalanib ishlaydi. Elektr yuritma va vakuumli mahkamlashni 
birgalikda ishlatilishiga sabab: oyna mo’rt material bo’lganligi uchun qisish 
kuchinga bardosh bera olmaydi, shuning uchun vakuumli mahkamlash kuchidan 
foydalaniladi; oynalarni tashish yo’li uzun bo’lganligi uchun pnevmatik 
yuritmalardan foydalanishning imkoni yo’q. 

---

152 
5.7-rasm. Tana ko’rinishidagi detallar uchun sinxronli yo’ldoshsiz
sekin o’tuvchi tarmoqsiz transport tizimi.