Sh. Murodov, R. Ismatullayev

98
Bu gorizontal chiziqlar qo‘lda chizilib, tekis to ‘lqinsimon qilib tasvirlanadi.
Kesuvchi HI, H2, H3 gorizontal tekisliklarning tepalik yon
bag‘irlari bilan kesishib hosil qilgan egri chiziqlarining H0-asosiy proyeksiya tekisligidagi proyeksiyalari (egri chiziqlar), relyef gorizontal chiziqlarining proyeksiyasi bo'ladi. Gorizontal chiziqlar proyeksiyalari oralig‘ining katta yoki kichik bo'lishi tepalik yon

3.2- rasm.
A-A

3.3- rasm. 3.4- rasm.


99

bag‘rining qiyaligiga bog‘liq. Yonbag‘ir qancha tik bo‘lsa, gorizontal chiziqlar shuncha zich joylashadi.
Ikki gorizontal tekislik orasidagi vertikal masofa kesim balandligi deb yuritiladi. Ikki gorizontal chiziq orasidagi masofa gorizontal chiziqlar oralig‘i yoki sirtning intervali deyiladi. Murakkab chizmalarda gorizontal chiziqlami sanash oson bo‘lishi uchun har beshinchi gorizontal chiziq yo‘g‘onlashtirib chiziladi. Bu gorizontal chiziq asosiy gorizontal chiziq deyiladi. Har bir gorizontal chiziqning yoniga qo‘yilgan son (raqam) shu gorizontal chiziqqa tegishli bo'ladi va uning H0 tekisligidan uzoqligini ko‘rsatadi.
Chizmalarda yon bag‘irlarning qaysi tomonga nishabligi gorizontal chiziqlarga qo‘yilgan belgilar yoki ularga chizilgan bergshtrixlar yordamida bilib olinadi. Masalan, 3.3-rasmda tepalik, 3.4-rasmda esa chuqurlik tasvirlangan. Bergshtrixlar qaysi tomonga yo‘nalgan bo‘lsa, yon bag‘ir o‘sha tomonga nishab (past) bo‘ladi.
Bergshtrixlar gorizontal chiziqlarga perpendikular qilib chiziladi.

3.2-§. TOPOGRAFIK SIRTDA NUQTA TANLASH УА SIRTNING XARAKTERLI CHIZIQLARI

3.2.1.Topografik sirtda berilgan nuqtaning son belgisini aniqlash
Agar nuqta gorizontal chiziq ustida yotsa', uning son belgisi shu gorizontal chiziqning son belgisiga teng bo‘ladi.
Nuqta ikki gorizontal chiziq orasida yotgan bo‘lsa, uning belgisini aniqlash uchun berilgan nuqta orqali to ‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi. Bu chiziq biror usul bilan darajalanib nuqtaning belgisi aniqlanadi.
Masalan, gorizontal chiziqlar va ularning son belgilari orqali ifodalangan topografik sirtda C, nuqta berilgan (3.5-rasm). Uning son belgisi aniqlansin. Buning uchun berilgan nuqta orqali ixtiyoriy a' to ‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi. Bu chiziq topografik sirtning 8- gorizontal chizig‘ini A \ da, 9-gorizontal chizig‘ini esa R 9

100
nuqtada kesadi. A \F 9 to ‘g‘ri chiziq kesmasini o‘lchov chizg‘ichi yordamida darajalaymiz. Natijada С nuqtaning belgisi 8, 6 ekanligi, ya’ni C 86 aniqlanadi.