Sh. Murodov, R. Ismatullayev

3.4-§. TOPOGRAFIK SIRT PROFILI

Muhandislik amaliyotida ko;pgina ishlab chiqarish ishlarini loyihalashda yoki bajarishda topografik sirt profillaridan keng foydalaniladi.
Topografik sirtni H0 tekislikka perpendikular vertikal tekislik bilan kesib, uni H0 tekislikka jipslashtirilishdan hosil bo ‘Igan kesim topografik sirt profili deb ataladi.
Biror topografik sirtning profilini yasash uchun vertikal A-A va I-I tekisliklarning sirt gorizontal chiziqlari bilan kesishgan nuqtalari 1, 2, 3 ,... belgilanadi (3.12- a, b rasm). Bu nuqtalardan proyeksiyalarni bog‘lovchi chiziqlar chiqariladi. Bu chiziqlarga 0 darajali gorizontal chiziqdan boshlab chiziqli masshtab bo‘yicha mos 0 ‘lchamlar 1 m, 2 m, 3 m va h.k. qo‘yiladi. Hosil bo‘lgan nuqtalar tutashtiriladi. Hosil bo‘lgan egri chiziq berilgan topografik sirtning A-A va I-I yo‘nalish bo'yicha profili bo‘ladi. Bunda proffl chiziq M l:l da’bajariladi.
Agar kesuvchi tekislik inshootning asosiy o‘qi bo‘yicha o‘tkazilgan bo‘lsa, u bo ‘ylam a profit, o‘qiga perpendikular vaziyatda o‘tkazilgan bo‘lsa, u ko ‘ndalang profit deb yuri- tiladi.
Topografik sirtning profili bevosita sirt chizmasida bajarilsa (3.13-rasm, I), bunday profil ustidagi profil deb yuritiladi.
Kesuvchi tekislikning boshlang‘ich gorizontali profil asosi bilan ustma-ust tushishi yoki unga parallel joylashishi mumkin:


109
А-Л / . /


3.12- rasm.
Profflning boshlang‘ich gorizontali (3.13-rasmda 18-gorizontal olingan) kesuvchi tekislik iziga parallel holda yoki chizma qog‘ozining boshqa bo‘sh joyida bajarilsa, bunday profll chiqarib yasalgan profll deyiladi (3.13-rasm, II, III).
Sirt profilini yasashda joyning vertikal o'lchami gorizontal o 'lcham lariga nisbatan kichik bo'lishini e ’tiborga olib, bajarilayotgan profilning vertikal masshtabini gorizontal masshtabga nisbatan kattalashtirilib olish mumkin. Bu holat sirt ustidagi nuqtalarning son belgilarini aniqlash imkonini beradi. 3.13-rasmdagi II chiqarilib yasalgan profilni bajarishda shu usuldan foydalanib, vertikal o‘lchamlar 2 marta kattalashtirilgan, ya’ni sirt profili M 2:l masshtabda bajarilgan.
B unda tu r l i m assh tab lard an foydalanm asdan ham bajarilayotgan profilning yaqqolligiga erishish mumkin. Buning uchun 3.13-rasmdagi III chiqarilib yasalgan profilni bajarishda boshlang‘ich gorizontal chiziq kesuvchi tekislikning iziga n isb a tan 30° b u rch ak ostida jo y la sh tirila d i. S o‘ngra boshlang‘ich 18 -gorizontalga perpendikular holda sirt gorizontallarining kesuvchi Q tekislik bilan kesishgan nuqtalari proyeksiyalanadi. Vertikal masshtab esa o ‘z birligida chiziqli masshtab bo‘yicha bajariladi. Bu holda profilning gorizontal