Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

2.2. Ishlab c h iq a rish d a so d ir b o 'la d ig a n baxtsiz
h o d isa la r va kasb k asallik lari
A vvalo 
shuni 
aytish 
lozim ki, 
kon co n alam in g
x o d im lari 
O 'z b e k isto n
R espublikasi q o n u n larid a b elg ilan g an tartib d a va sh artlar bilan b ax tsiz h o d isalar va 
kasb kasallik larid an m ajburiy s u g 'u rta qilinishlari shart ("M eh n atn i m uliofaza qilish 
t o 'g 'r i s i d a ’gi (yangi tah riri) q o n u n in in g 22- m oddasi).
O V b ek isto n R espublikasi M ehnat k o d ek sin in g 2 2 2 -m o d d asig a m uvofiq, ish 
beruvchi ishlab c h iq a n sh d a g i b ax tsiz h o d isalam i o 'z v aq tid a tek sh irish v a hiso b g a 
olib borishi shart.
M a ’lum ki, 
O 'z b e k isto n R espublikasi 
V azirlar M ah k am asin in g
1997-yil 
6-iyundagi 286-sonli qarori bilan “ Ishlab c h iq a n sh d a g i b a x tsiz h o d isalam i va 
x o d im lar salo m atlig in in g b o sh q a xil zararlan ish in i tek sh irish va h iso b g a olish 
to 'g 'r is id a ” N izom ta sd iq lan g an (k elg isid a N izom ). O 'z b e k isto n R espublikasi 
h u d u d id a m u lk ch ilik n in g b arc h a shaklidagi korxona, m uassasa, tashkilotlarda, 
sh u n in g d ek m ehnat shartnom asi b o 'y ic h a ishlayotgan ayrim fu q aro lard a m ehnat 
faoliyati bilan b o g 'liq h o ld a x o d im lar bilan ro 'y bergan b ax tsiz h o d isalam i tekshirish 
v a h iso b g a olib borish tartibi belgilab berilgan M azk u r N izom :
- sud huk m ig a binoan ja z o n i o 'ta y o tg a n fu q aro larg a ishlab ch iq an sh d ag i ish 
d avom ida,
- ish beruvchilarga,
- pudrat v a to p s h in q sh artn o m alari b o 'y ic h a fu q aro lik -h u q u q iy (k o n trak tlar) 
bitim lari aso sid a ish b ajaray o tg an shaxslarga;
60

---

- tab iat h o d isalari v a texnogen x arak terd ag i fav q u lo d d a h o d isalam in g
o q ib atlarin i tu g atish d a ish tiro k etay o tg an shaxslarga;
- v o llan ib ish lay o tg an ch et el fuqarolariga, b asharti m ax su s xalqaro 
sh artn o m alard a o 'z g a c h a h o lat k o 'rsa tilm a g a n b o is a ,
- h arb iy xizm atm o 'ta s h bilan b o g 'liq b o 'lm a g a n q u n lish , q ish lo q x o 'ja lig i va 
b o sh q a
ish lam i 
b a ja rish
u chun 
k o rx o n a la rg a
ish lash g a 
y u b o rilg an
harbiy 
x izm atch ilarg a, sh u n in g d ek , m uqobil xizm atm o 'ta y o tg a n shaxslarga;
- k o rx o n ad a ishlab ch iq arish am aliyotini o 'ta y o tg a n ta la b a la r v a o 'q u v c h ila rg a
n isb atan ta tb iq etiladi. tek sh irib k o 'rila d i
N iz o m g a m uvofiq, k o rx o n a h u d u d id a h am d a u n in g cheg arasid an tash q arid a 
m eh n at v azifalarin i b ajarish vaqtida, sh u n in g d ek , ishlab ch iq arish m anfaatlarini 
k o 'z la b q ilin g an h arak atlar n a tija sid a y u z bergan ho d isalar, k o rx o n a tran sp o rtid a 
ishga k elish v a q ay tish v a q tid a y o 'ld a , k o rx o n a h u d id a d a (tan affu s vaqti ham sh u n g a 
kiradi), sh a n b alik lam i o 'tk a z is h vaqtida, ishlab chiqarish o b y e k tla rid a y u z bergan 
av an y alar. v ax ta u su lid a ish tash k il qilin g an qish lo q h u d id id a yo k i sm en a tugagan, 
d am olish vaqtida. ish v a q tid a o 'z in in g shaxsiy tran sp o rtid a, b asharti b u n g a ish 
beruvchi to m o n id an ruxsat berilg an b o 'ls a , y u z bergan h o d isa la r ish b eru v ch in in g
to p s h irig 'i b o 'y ic h a tra n sp o rtd a yoki y a y o v kelay o tg an x o d im bilan, shuningdek 
faoliyati x izm at k o 'rs a tis h o b y ek tlari o 'rta s id a qatnash bilan b o g 'liq x o d im la r bilan 
ish v aq tid a y u z bergan, sh a n b a lik la r vaq tid a lining jo y id a n q a t’iy nazar, o talik k a 
o lin g an
k o rx o n alarg a 
y o rd a m
k o 'rs a tis h
vaqtida, 
o 'z
x iz m a t 
vazifalarini 
b aja ra y o tg a n d a x o d im g a b o sh q a shaxs to m onidan ish v a q tid a y e tk a z ilg a n tan jaro h ati 
v a b o sh q alar b ax tsiz h o d isa la r sanaladi.
T ab iiy o 'lim , o 'z - o 'z in i o 'ld iris h , jab rla n u v c h i o 'z s o g 'lig 'ig a qasd d an sh ik ast 
y etk az g an lig i, sh u n in g d ek jab rla n u v c h i jin o y a t qilayotgan p ay td a olgan ja ro h a tla r 
kabi h o d isa la r tek sh irilm ay d i v a h iso b g a olinm aydi.
N iz o m g a k o 'ra , ishlab chiqarishdagi b ax tsiz h o d isa tufayli x o d im k am ida bir 
kun m eh n at q obiliyatini y o 'q o ts a yoki uni tibbiy x u lo sag a m u v o fiq b o sh q a y en g ilro q
ishga o 'tk a z is h zarurati kelib chiqsa, bunday b a x ts iz h o d isa N -l sh ak lid ag i akt bilan 
rasm iylashtiriladi
61

---

Ja b rlan u v ch in in g ta la b ig a binoan, tek sh iru v tu g ag an kundan e ’tiboran, u z o g 'i 
bilan 3 kun ich id a ish b eru v ch i sh u b ax tsiz h o d isa to 'g 'r is id a d alo latn o m a berishi 
shart (M ehnat k o d ek sin in g 2 2 2-m oddasi).
Ish b eruvchining b u y ru g 'ig a asosan. ish b eru v ch in in g v a k illa n ham d a k asab a 
uyushm asi q o 'm ita si yo k i x o d im la m in g b o sh q a vakillik organi xodim larid an ib o rat 
tark ib d a kom issiya tuziladi K o m issiy a 3 kun ich id a tek sh iru v o 'tk a z ib , uch nu sx ad a 
akt tuziladi v a b u n d a b a x tsiz h o d isan in g kelib chiqish sababi, k im ning aybi bilan r o 'y
b erganligi va u n in g oldini o lish c h o ra la n k o 'rsa tila d i A kt ish b eruvchi to m onidan 
tasdiqlanadi va ja b rla n u v c h ig a yoki uning m anfaatlarim h im o y a qiluvchi shaxsga, 
korxonadagi m eh n at m uhofazasi xizm ati rah b arig a (m u h an d is, m utaxassis), barch a 
tek sh irish m ateriallari bilan d av lat m eh n at-tex m k a in sp e k siy a s ig a y u b o rila d i
G uruh tarzidagi (ikki v a undan ortiq) x o d im la r bilan r o ‘y bergan b ax tsiz 
h o d isalar alo h id a tartib d a tek sh irilad i. Shuningdek, b ax tsiz h o d isa tufavli o 'lim so d ir 
etilgan yoki nogironlik kelib ch iq q an b o 'ls a , sh u n d a alo h id a te k sh iru v o 'tk a z ila d i.
M ehnat m uhofazasi b o 'y ic h a davlat inspektori zaru r hollarda: sh ik o y atg a 
asosan, baxtsiz ho d isa o ch iq q o lg a n d a va b o sh q a sab ab larg a k o 'r a uning q ach o n sodir 
b o 'lg a n vaqtidan qat iy nazar, m ustaqil rav ish d a tekshiruv o 'tk a z ilish i m um kin. 
D av lat inspektori tek sh iru v n atijalari b o 'y ic h a x u lo sa tuzadi, b unda u b ax tsiz ho d isa 
v a unga oid h o latlarg a x ara k te ristik a b e n b , b a x tsiz h o d isan in g asosiy sabablari va 
m eh n at m uhofazasi q o id alarin i b uzgan sh ax slam i k o 'rs a tib o 'ta d i. R o 'y bergan 
b ax tsiz hodisa tufayli besh va undan k o 'p b o 'lg a n k ish ilar halok b o 'lg a n b o 'lsa , 
b un d ay ho d isa V azirlar M ah k am asin in g q aro rig a asosan tuzilgan k o m issiy a 
to m o n id an tek sh iru v o 'tk a z ila d i. M axsus tek sh iru v kom issiyasi 15 kun ichida b ax tsiz 
h odisani tekshiradi, k o rx o n ad a m eh n at m u h o fazasin in g holati y u zasid an tekshirish 
o 'tk a z a d i, m axsus tekshiruv' y u zasid an akt tuzadi v a uni b arc h a m a te ria lla r bilan 
qo shib rasm iylashtiriladi D av lat bosh m eh n at tex n ik a inspektori to m onidan b arch a 
tek sh iru v m ateriallari p ro k u ro rg a, B andlik v a m ehnat m unosabatlari vazirligiga, 
te g ish h vazirliklarga, kasaba uvu sh m alarin in g yuqori o rg a n la rig a y u b o n lad i.
N izo m g a k o 'ra , b a rc h a b ax tsiz h o d isalar ham m a v a q t h iso b g a olinib, m axsus 
ju m a ld a ro 'v x a td a n o 'tk a z ila d i
62

---

M a z k u r nizom da:
1) g u ru h tarzid ag i b a x tsiz h o d isalar h a q id a x a b a r berish;
2) ishlab ch iq arish d a r o 'y berg an b a x tsiz hodisani ro 'y x a tg a olish tartibi;
3 )
ishlab c h iq arish d a g i b ax tsiz h o d isa la m in g oq ib atlari h aq id a m a ’lum ot 
berish,
4 )
b a x tsiz h o d is a haqidagi N -l shaklidagi aktm to 'ld iris h tartibi tasdiqlangan.
0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi V azirlar M ah k am asin in g
1997-yil 
6-iyundagi
286-sonli qarori b ilan Ishlab ch iqarishdagi b a x tsiz h o d isa to 'g 'r i s i d a x ab ar berish 
sxem asi tasd iq lan g an
B osh dav lat te x n ik a inspektori m ax su s tek sh iru v o 'tk a z a y o tg a n k o m issiy an in g
xulosasi bilan k elish m asa, zaru r deb to p g an h o llard a, o 'z in in g xulosasini berishi 
m um kin
Shuni alo h id a t a ’k id lam o q lozim ki, m e h n a t q o n u n ch ilig id a b a x tsiz h o d isalar 
y u zasid an tu zilg an x u lo sa la r x u su sid a kelib chiqqan n iz o la rn in g qaysi organ 
to m o n id an v a qanday hal qilish tartibi b elg ilan m ag an
Ish beruvchi dastlab k i v a davriy tib b iy k o 'rik la rd a n o 'tm a g a n sh ax slam in g
ish lash ig a ru x sat bergani, sh u n in g d ek tibbiy k o 'rsa tm a la rg a zid h o ld a ish g a q o 'y g a n i 
u chun ja v o b beradi. D avriy tib b iy k o 'rik la r o 'tk a z is h d a x o d im n in g ish g a yaroqliligi 
m asalasi h a r b ir alo h id a sh ax siy tarzd a, tan an in g funkional holati, p ato m an tiq iy
ja ra y o n xarak teri v a qanday ifo d alan g an i, y o sh i, kasb ta y y o rg arlig i, ish staji va 
m eh n at sh aro itlari 
h iso b g a olin g an
holda 
hal 
qilinadi. 
K asb g a yaro q lilik , 
salo m atlig ig a qarab v a q tin c h a yoki doim iy b o sh q a ish g a o 'tk a z is h haqidagi xu lo sa 
ish beruvchi to m o n id an bajarilishi zarur.
T ibbiy k o 'rik d a n o 'tk a z ila y o tg a n d a kasb kasalliklari alom atlari aniqlansa, 
x o d im lar tash x is v a k asallik n in g k asb g a aloqadorligini o y d in lash tirish m aq sad id a 
m axsus te k sh iru v g a tegishli tib b iy o t m uassasalariga, ju m la d a n sa m ta n y a -g ig iy e n a va 
kasb kasalliklari ilm iy -ta d q iq o t institutlari v a b o sh q a tib b iy o t oliy o 'q u v k linikalariga 
y uboriladilar.
K asb kasalligi k lin ik asid a tek sh iru v d a v n ichida te k s h in lu v c h ig a kasallik 
varaqasi b erilm asd an , am aldagi q o n u n ch ilik k a binoan uning ish haqi saqlanadi
63

---

O 'z b e k isto n R esp u b lik asi S o g 'liq n i saq lash v a zirlig in in g 2 0 00-vil 6-iyundagt 
300-sonli b u y ru g 'i bilan k asb kasalliklarim x ab ar qilish, tek sh irish , q ay d qilish. va 
h iso b g a olish tartibi h aq id a Y o 'riq n o m a ham tasdiqlangan. M a z k u r y o 'riq n o m a
barch a davolash p ro filak tik a m u a ssa sa la n u ch u n zaru riy v a aso siy h u jjat b o 'lib
hisoblanadi.
O 'z b e k isto n R esp u b lik asid a kasb kasalliklarini h iso b g a olish tizim i q u y id ag ilar 
uchun m o 'ljallan g an :
- kasb kasalliklarini n a z o ra t qiluvchi sa n ep id stan siy alarg a zudhk bilan x ab ar
qilish;
- kasb kasalliklari h o d is a la n n m g m axsus tek sh iru v in i o 'tk a z ish ;
- zararli ishlab ch iq arish o m illarin in g o d am salo m atlig ig a t a ’sirini b a rta ra f 
etish va u larn in g oldim olish y u zasid an c h o ra-tad b irlar o 'tk a z ish ;
- O 'z b e k isto n R esp u b lik asi kasb k asallig ig a chalinish holatini tahlil etish va 
kasb kasalliklarini p ro fila k tik a qilish n in g m ukam m al dasturlarini va n azo rat etish 
u su lla n n i am aliy o tg a jo riv etish;
- aholi salom atligi haqidagi m a ’lu m o tla m in g um um iy tizim id a ayrim
xastalik lar to 'g 'r is id a m a ’lu m o tla r bilan ta 'm in la sh .
X ulosa, M azk u r y o 'riq n o m a x o d im lar va aholi o ra sid a kasb kasalliklarini 
tek sh irish , qayd qilish v a h iso b g a o lish n in g um um iy tartibini belgilab beradi
B ugun O 'z b e k isto n h u d u d id a kasb k asallik lari hodisalari m axsus rav ish d a 
h iso b g a olinadi v a tek sh irilad i. B u x astalik lar ro 'y x a ti y u q o rid a t a ’kidlan g am d ek , 
O 'z b e k isto n R espublikasi S o g 'liq n i saqlash v azirlig in in g 2000-yil 6-iyundagi 
300-sonli b u y ru g 'i bilan tasdiqlangan.
Y u q o rid a eslatilg an S o g 'liq n i saqlash v azirlig in in g b u y ru g 'i bilan kasb 
kasalliklari ro 'y x a tin i q o 'lla s h g a d o ir y o 'n q n o m a h am tasd iq lan g an
K asb k asallig ig a tash x is q o 'y is h d a , b ajarilad ig an ish lar yoki uning k asb g a 
alo q ad o rlig id a, m eh n at q obiliyatini aniqlash ek sp ertizasid a, tib b iy v a m ehnat 
qobiliyatini tiklash m asalalarini hal etishda, sh u n in g d ek x o d im lar s o g 'lig 'ig a
y etk az ilg an zararni k o rx o n alar v a tash k ilo tlar (ish b eruvchi) to m o n id an q o p lash g a 
alo q ad o r m asalalam i k o 'rib c h iq ish d a ushbu ro 'y x a t asosiy h u jja t b o 'lib hisoblanadi
64

---

M azk u r ro 'y x a tg a no x u sh ishlab chiqarish o m illa n (p n ev m o k n eo zlar, tebranish 
kasalligi, zah arlash n ish v a b o sh q alar) ta 's ir k o 'rsa tis h i tu fay li kelib chiq ad ig an kasb 
kasalliklari, sh u n in g d ek m u ayyan no x u sh ishlab chiqarish orruli - kasb om ili ta ’sir 
k o 'rs a tis h ig a a lo q ad o r ekanligi v a o rg an izm d a h u d d i shunday o 'z g a ris h la r (bronxit, 
allergik kasalliklar, k a ta ra k ta v a b o sh q alar)n in g ro stm an a t a ’siri keltirib chiqargan 
b o sh q a x astalik lar kiritilgan M azk u r xastalik kasbga a lo q ad o r ekanligi to 'g 'ris id a g i 
m asalani hal etish d a tegishli h u jjatlar bilan tasd iq lan g an kasallik klinik kechishi 
shak lin in g tavsifi, eko m an tiq iy orrul v a b aiarilad ig an ish lar turi, m eh n at staji, 
m uayyan ishlab chiqarish sohasidagi aniq m eh n at sa n itariy a-g ig iy en a sharoitlari 
h iso b g a olim shi zaru r
O 'z b e k isto n R espublikasi S o g 'liq n i saqlash v azirlig in in g 2 0 00-yil 6-iyundagi 
300-sonli b u y ru g 'i bilan kasb kasallik larig a chalingan b e m o rla r d isp an serizatsiy asm i 
o 'tk a z is h tartibi h a q id a n izo m ta sd iq lan g an (9-ilova). M a z k u r N izo m b em o rlam i 
am aliy so g 'lo m v a k a sallan ish g a m oyil n o 'q so n la m i am b u lato riy a-p o lik lin ik a 
m u assasalarid a d isp an serizatsiy a o 'tk a z is h n m g bir qism i h isoblanadi. D isp an ser 
h iso b ig a kasb k asalliklari, ju m la d a n , kasallikning b o s h la n g 'ic h v a klinik belgilari 
ham ifod alan g an (k am ifo d alan g an ) shakllari bilan k asallan g an b e m o rlam in g
d isp an serizatsiy asi tizim id a ulam i m eh n atg a to 'g 'r i jo y la s h tin s h m uhim ah am iy atg a 
eg a b o 'lib , b e m o rlam in g s o g 'lig 'in i q a y ta tik lash n in g asosiy sh artlarid an biri dir
K asb k asallik larin in g z o 'ra y ish i va aso ratla rin in g oldini olish m aq sad id a kasb 
k asalliklari ifo d alan g an turi b ilan kasallangan barch a b em o rlar kasb kasalliklari 
k lin ik alarid a h ar y ili d av o lan a d ilar v a ular butun um ri d av o m id a d isp an ser nazorati 
o stid a b o 'lish la ri lozim .