Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

N'),
tegishlicha jism oniy 
tayyorgarlikdan keyin 900 
N
gacha ko'tarilishi mumkin
Siqish kuchi o 'rta ch a o 'n g qo'l uchun 500 
N
ga teng, chap q o 'l uchun 450 
N,
jism oniy tayyorlanish natijasida 2 marta va undan ortiq oshishi mumkin.
Odam ning qo'l harakati tezligining o'zgarish diapazoni 0,01-8000 sm/s atrofida 
bo'ladi. Eng k o 'p ishlatiladigan harakat tezligi 5-800 sm/s Q o'lnm g tezligi harakat 
yo'n alish ig a bo g 'liq bo'lib: qo'lning vertikal harakati, gorizontalga nisbatan tez 
am alga oshiriladi; q o'lm o 'z ig a qarab harakatlantirish, o 'zid an uzoqlashtirishga 
nisbatan tez am alga oshiriladi.
T a ’m bilish analizatoriga til, yum shoq tanglay va halqum nm g orqa devorida 
joylashgan ta ’m bilish piyozchalari kiradi. Bu piyozchalar m axsus ta r n bilish 
so'rgichlarida joylashgan.
Ular nerv hujayralari va sezuvchi nerv tolalaridan tashkil topgan Ta m bilish 
nervi hujayralari faqat parchalangan oziq m oddalar ta ’sirida q o 'zg 'ala d i Odam turli 
xil ta ’m (maza)ni: shirin, achchiq, sh o 'r va nordonni sezadi. T a ’m so 'rg 'ich larid a 
hosil b o'lgan q o 'zg 'alish sezuvchi nervlar orqali bosh miyaning chakkaoldi qismida 
joylashgan ta ’m bilish m arkaziga boradi v a biz ta'm ni sezamiz.
T a ’m bilish analizatorining eritm a konsentratsiyasi m iqdorida ifodalangan 
mutlaq b o 'sa g 'a la n hid bilish analizatoridan taxm inan 10000 marta yuqon 
hisoblanadi. T a’m analizatorining farq qiladigan sezuvchanligi yetarlicha qo'pol 
bo'lib, o 'rtach a u 20% ni tashkil qiladi.
Burun b o 'sh lig 'in in g yuqori qismi shilliq pardasida joylashgan maxsus hid bilish 
hujayralari yordam ida har xil hidlam i sezamiz. Bu hujayralam ing o'sim talari hidlash 
nervini hosil qiladi. Hidli m odda zarralari hid bilish hujayralariga ta ’sir etadi va 
ulami qo'zg 'atad i. Bu q o 'zg 'alish hidlash nervi orqali miya p o 'stlo g 'in in g chakkaoldi 
qismidagi hidlash m arkaziga boradi v a h id bilish sezgisi hosil bo'ladi.
B a’zi hidli moddalar, masalan, efir, xloroform va nashatir spirti faqat hid bilish 
retseptorlarini ta ’sirlamay, balki refleks y o 'li bilan nafas olish jarayom ni ham 
o'zgartiradi.
57

---

Y u q o rid a aytilgan m o d d alar t a ’sirid a ak sirish va n afas olish to 'x ta sh i kabi 
h im o y a reflekslari hosil b o ia d i.
O dam da hid b ilish n in g m utlaq b o 's a g 'a s i b ir litr havodagi m illigram m
m o d daning m iqdori bilan o 'lc h a n a d i. A m m o differensial b o 's a g 'a yuqori b o 'lib , 
o 'rta c h a 38 % ni tashkil qiladi. H id lar o d a m g a tex n o m an tiq iy ja ra y o n la m in g
b o n sh id ag i b u zilishlardan va x av flard an x ab ar b e n sh i m um kin T a ’m v a hid orqali 
sezish lar n afaq at n a rsa la m in g x u su siy atlarin i, b alk i organ izm n in g o 'z holatini aks 
ettiradi
H aroratli sezuvchanlik o rg an izm larg a x o s b o 'lib , o d am tan asid a doim iy 
h aroratni tartib g a solib turadi. Teri harorati ta n a h aro ratid an a n c h a p a s t v a o d am n in g
alo h id a q ism larid a har x ild ir M asalan, labda -3 4 - 35° C, b e td a (yuzda) - 20 -25°C , 
q o rin d a 34°C, o y o q d a -25- 27°C , o d am n in g k iy im b o 'lm a g a n q ism larida terning 
o 'rta c h a harorati 30 - 35°C m tashkil qiladi.
O dam terisid a ikki xil turdagi re tse p to rla r aniqlangan, biri sovuqni sezsa, 
ikkinchisi issiqiikni sezadi.