Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov


Faoliyat xavfsizligining ergonom ik asoslari



Download 5,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/137
Sana12.07.2022
Hajmi5,18 Mb.
#783202
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   137
Bog'liq
2 5192784180064295699

1.7. Faoliyat xavfsizligining ergonom ik asoslari
Ergonom ika ilmiy fan bo'lib, u texnika, psixologiya, fiziologiya va gigiyena 
fanlarining birikishidan paydo bolgan. U nda anatomiya, biom exanika, toksikologiya, 
antropom etnya va biofizika fanlarining m a’lumotlari qo'llaniladi.
Ergonom ika mehnat jarayonlarida qulay (optimal) 
shaioitlarni yaratish 
maqsadida insonning funksional imkomyatlarini va afzalliklarini o'rganadi. Bunda 
mehnat yuqori unumli v a ishonchh b o'lib ham da intellektual va flzik rivojlanishga
30


yangi im koniyatlar ochadi Boshqacha qilib aytganda, inson tavsiflari bilan muhit 
tavsiflari o ‘rtasida ma lum kelishuvchanlik haqida s o 'z boradi.
Albatta bunda o 'z ig a yarasha hayot faoliyati xavfsizligining ayrim masalalari 
yechiladi. Lekin bu soha bilim larini bir-biriga tenglashtirm oq to 'g 'ri kelmaydi 
Qisman ergonoiruka texnikani insonlarga m oslashtirishga intiladi, ammo bu masala 
har doim ham yechilaverm aydi.
HFX esa insonni texnikaga m oslashtirish muammolarini ergonomik jihatdan 
ham ko'radi.
Ergonom ika 
- m ehnat qonuniyatlari va ishchi jarayonlar haqidagi fandir 
Ergonom ika tushunchasi grekcha “ish va qonun” degan so'zlardan kelib chiqqandir.
Ergonom ika so'zini binnchi b o'lib, 1875- yili o 'zining “Ergonom ika jihatilari, 
y a ’ni m ehnat haqidagi fan’’ degan ishida polyak olimi - Y astshem bovskiy taklif 
qilgan.
Yangi ilmiy fanni yaratish g'oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari V.M. 
Bexterev va V N .M yasnitsevlar uni “ ekologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni 
taklif qilishgan
1949 - yilda A ngliyada yangi ilmiy fanni yaratish uchun fanning har xil 
sohalaridan bir guruh m utaxassislar birikkanlanda ergonom ika tushunchasi qabul 
qilindi Bu tushuncha asta-sekin keng tarqala boshladi, nainki u bilan birgalikda 
boshqa ta ’riflar ham ishlatilib kelindi; misol: inson injeneriyasi, muhandislik 
psixologiyasi, inson-m ashina tizim ida izlash, inson omillari kabi tushunchalar.
Ergonom ika texnika rivojlanishim ng ma lum etapi (bosqichi)da paydo bo'lgan 
b o ' lib, ishlab chiqarishda muhim muam m olarni yechishda zarur shart-sharoitdir. 
Yangi jihoz va unga to 'g 'r i kelgan ishlab chiqarish muhitini loyihalashda sodir 
bo ladigan ko'pchilik savollam i faqat sog'lom fikr asosida yechish mumkin 
bo'lm aganda, ergonom ikaga m urojaat qilinadi.
Ayrim yangi 
m ashinalar 
namunasini 
sinash 
va 
foydalanish, 
olingan 
m a’lum otlam i tahlil qilish natijasida loyihachi va m uhandislanm iz shunga 
ishonadilarki, inson organizm isiz m ashinalarga bo'lgan ilmiy asoslangan talablarga 
balki eng takom illashgan texnik vechim lar ham yetarli darajada sam ara bermaydi Bu
31


shunday bir tushunchaki, m ashinalarning konstruksiyasi insonning funksional 
ehtiyojlariga mos kelmasligidir.
Demak, ergonom ika “Inson-m ashina-ishlab chiqarish-m uhit” tizimini o'rganadi
Ergonom ika fanining maqsadi - m ashina va ishlab chiqarish qurollarining 
o ic h a m (param etr)larini ham da ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga 
m oslashtirishdir, y a ’ni mehnat jarayonlanni m e’yorlash (optim allashtirish) va barcha 
k o'ngilsiz ishlab chiqarish omillarini bartaraf qilish yoki maksimal kam aytirishdan 
iboratdir.
Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalam i quyidagi tartibda 
sinflashim iz va turlarga b o 'lishim iz mumkin:
1. Psixom antiqiy у uklanishni kamaytirish:
- nazorat tizimlarini avtomatlashtirish;
- ishlab chiqansh jarayonlanni stabi 11ashtirish;
- ish xavfsizligini ta ’minlash;
- jih o z la r ishining ishonchliligini ta ’minlash;
- m e’yo n y darajagacha m a’lum otlar hajmini kamaytirish;
- sozlash va nazoratning qulay tizimlarini tashkil qilish;
- nazorat va sozlash tizim larini markazlashtnrish.
2. Shinam ishchi mulntini ta ’ minlash:
- ishlab chiqarish ziddivatini yaxshilash.
3. Ishning qulayligini ta'm inlash - bunda qulay b o'lgan jihoz, mebel, asbob, 
maxsus kiyim lam i yaratish va ishlatish, ham m ajihozlam ing badiiy konstruksiyalarini 
yaxshilash kiradi.
4. Ishlab chiqarishni qulay tashkil qilish:
-jih o z la m i qulay joylashtirish;
- ishchi zonani to 'g 'ri tashkil qilish;
- tashish v a ortish ishlarini kamaytirish;
- ishlash va dam olishni to 'g 'r i tashkil qilish;
- maishiy xizm at qilishni to 'g 'r i tashkil qilish
5. Kadrlar bilan ishlash:
32


- bunga kasbiy tanlash, y o'riqnom alar o'tkazish, tajriba almashish, kasbiv 
o'qitish va malaka oshirish kiradi.
6. Fiziom antiqiy yuklanishni kamaytirish:
- shinam havo iqlimini va yo ru g ‘ligini yaratish;
- shovqin va titrashga qarshi kurash tadbirlari;
- ish jarayonlarini m exanizatsiyalash va avtom atlashtirish ham da jihozlarni 
yaratish;
- ish joyini to 'g 'r i tashkil qilish;
- ishchi zonani to 'g 'r i ta'm inlash;
- qulay harakatlanishni tanlash;
- boshqarish qismlarini to 'g 'ri tanlash v ajo y lash tin sh ;
- boshqarishni m arkazlashtirish.
M a'lum otlani aks ettiruvchi vositalar (MAEV) ishlab chiqarish jarayonining, 
ham da alohida jism va m exanizm lar ish rejim im ng borishi haqida m a'lum otlar qabul 
qilib turish uchun xizm at qiladi Bu vositalardan inson agar texnom antiqiy jarayonni 
bevosita o 'zi kuzata olm aganda yoki uning sonli va sifatli holatini mustaqil baholay 
olm aganda foydalaniladi.
O peratom ing sezgi a ’zolariga ta ’sir qilishga qarab M A EV quyidagi: vizual, 
akustik va taktik turlarga bo'linadi.
M AEVlarga quyidagilar: yozuvli yoki simvolli taxtani yorituvchi cho'g'lanuvchi 
lampalar, strelkali-shkalali o 'lch o v asboblari, har xil ko'rsatkichlar, hisoblagichlar
ovozli ohanglar, sirenalar, ekranlar, sxemalai va hokazolar kiradi.
U lar o 'z prinsipiga k o 'ra quyidagi “ha-yoq” degan m a’lumotni berishi mumkin 
(y a’ni m ashina ishlayapti yoki y o'q; birorta o'lcham m e’yorida yoki yo 'q ), ba’zan 
o'lcham ning sonli o'zgarishini ko'rsatadi.
Tovush signallari avariya (800-5000(j.v chastota, tovush bosimi darajasi 90-100 
dB oraliqlarda), ogohlantiruvchi (200-80 Gs, 80-90 

Download 5,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish