Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Suv va oziq-ovqat mahsulotlarini degazatsiya qilish. Suv 

juda  kam  hollarda,  uni  topishning  imkoni  bo‘lmagan  hollardagina 

degazatsiya  qilinadi.  Chunki  ifloslangan  suvni  degazatsiya 

qilishdan  yangisini  topish  afzalroq.  Ifloslangan  suvni  degazatsiya 

qilishga  to‘g‘ri  kelgan  hollarda  maxsus  vositalardan  foydalaniladi. 

Suvni  radioaktiv  moddalardan  tozalashni  –  dezaktivatsiya  qilishni 

quyidagicha amalga oshirish mumkin:

1.  Ionitlar  yordamida  tozalash.  Bu  usulda  o‘z  tarkibidagi 

ionlarni  suv  tarkibidagi  ionlar  bilan  almashadigan  smolalardan 

---

85

foydalaniladi.  Bu  smolalar  monomerlardan  tashkil  topgan  yuqori 

molekular  uglevodorodlar  hisoblanadi.  Ionitlarning  ikki  turi 

farqlanadi: kationitlar va anionitlar. Kationitlar tarkibida kislotalilik 

xususiyatiga  ega  bo‘lgan  ionlar  (H

–

),  anionitlar  tarkibida  ishqoriy 

xususiyatga  ega  bo‘lgan  ionlar  (OH

–

)  mavjud  bo‘ladi.  Suv  har 

birining  qalinligi  40–50  sm  bo‘lgan  kationitlardan,  undan  so‘ng 

anionitlardan  o‘tkaziladi.  10–15  soat  davomida  ishlatilgan  smola 

yangisiga almashtiriladi. 

2.  Koagulatsiya  qilish  va  tindirib  karboferrogel-M  yordamida 

filtrlash.  Bunda  suvga  maxsus  koagulant  qo‘shiladi.  Koagulant 

suv  tarkibidagi  moddani  koagulatsiyaga  uchratadi.  Koagulatsiyaga 

uchramagan qoldiq modda karboferrogelga so‘riladi. 

3. Koagulatsiya qilish va cho‘ktirib, oddiy to‘qima va ko‘mirdan 

iborat filtr (yoki qo‘lbola filtr – qum) yordamida filtrlash. 

4.  Suvni  degazatsiyalash  har  xil  usullar  yordamida  amalga 

oshirilishi  mumkin.  Bunday  usullarga  suvni  qaynatish,  har  xil 

sorbentlar yordamida suv tarkibidagi zaharli moddani so‘rib olishlar 

kiradi. Suv gidrolizlanish xususiyatiga ega bo‘lgan kam miqdordagi 

zaharli  modda  bilan  zaharlanganda,  shu  bilan  birga  gidroliz 

natijasida  hosil  bo‘ladigan  moddalar  zaharli  bo‘lmagan  hollarda 

qaynatish usulidan foydalaniladi. 

Sorbentlar yordamida so‘rib olish

 usuli ba’zi moddalarning suv 

tarkibidagi zaharli moddalarni so‘rib olish xususiyatiga asoslangan. 

Bunday  xususiyat  faollashtirilgan  ko‘mir,  yog‘och  ko‘miri,  torf, 

karboksiferrogellarda mavjud.

Suvni kimyoviy sorbentlar yordamida degazatsiyalash suvga har 

xil degazatsiyalovchi moddalar qo‘shish, so‘ng karboksiferrogel va 

faol ko‘mir yordamida filtrlashga asoslangan.

Iprit bilan ko‘p miqdorda zararlanganda suvga ko‘p miqdorda xlor 

qo‘shish,  uning  orqasidan  temir  kuporosi  yordamida  koagulatsiya 

qilish va filtrlash talab etiladi. 

Suv  dezaktivatsiya  va  degazatsiya  qilinganidan  so‘ng  sifat 

nazoratidan  o‘tkazilishi  lozim.  Bunda  suv  lyuizit  bilan  zararlangan 

bo‘lsa, suv tarkibidagi mishyak miqdori aniqlanishi lozim. 

---

86

Quduqlardagi  suvni  degazatsiya  qilish  uchun  uning  qopqoqlari, 

devorlari  va  tubi  bir  necha  marta  ohak  yordamida  ishlovdan 

o‘tkaziladi. Keyin uning suvi bir necha marta tortib olinadi.