|
Nazorat savollari
1. Metil spirti bilan zaharlanish qanday kechadi? 2. Texnik suyuqliklar
qanday xossalarga ega? 3. Texnik suyuqliklar bilan zaharlanishning oldi
qanday olinadi? 4. Tetraetilqo‘rg‘oshin bilan zaharlanishning klinik
manzarasi qanday kechadi?
14-§. TAHLIL QILISH UCHUN NAMUNA OLISH. SUV VA
OZIQ-OVQAT MAHSULOTLARINI TEKSHIRISH
Tahlil uchun namuna olish tartibi. Zaharli moddalar bilan
zararlangan hududda suv va oziq-ovqat mahsulotlaridan namuna
olish ishlari ma’lum xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan holda hamda
himoya vositalaridan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Quyidagi hollarda oziq-ovqat mahsulotlarining namunasi
olinmaydi: zaharli modda bilan zararlanganlikka hech qanday shubha
bo‘lmaganida; zaharli modda bilan zaharlanganlik aniqlanganda;
oziq-ovqat mahsulotlari zaharli moddalardan saqlay oladigan
82
ishonchli idishlarda saqlangan bo‘lsa; kam miqdordagi oziq-ovqat
mahsuloti zararlangan bo‘lsa (bunday oziq-ovqat yo‘q qilinadi).
Oziq-ovqatlardan quyidagi hollarda namuna olinadi:
– oziq-ovqat mahsulotlarining zararlanishiga gumon paydo
bo‘lganda;
– ma’lum miqdorda zararlanish aniqlanganda;
– oziq-ovqat mahsuloti noma’lum joydan olib kelinganda, shu
jumladan, o‘lja qilib olinganda;
– degazatsiya ishlari olib borilgandan so‘ng oziq-ovqat
mahsulotlarini iste’mol qilishga ruxsat berishdan oldin.
Oziq-ovqat va suv manbalaridan namuna olishdan oldin uning
yaqin atrofi yaxshilab tekshirib chiqiladi. Zararlanishga gumon
qilingan barcha tuproq, o‘simlik va idishlar yaxshilab o‘rganiladi.
Tuproq kurakcha yordamida olinadi. O‘simliklar qaychi yoki pichoq
yordamida qirqib olinadi. Olingan namuna pinset yordamida banka
yoki polietilen qopchalarga joylashtiriladi.
Suvdan namuna olinganda zararlanishning birinchi soatlarida
hamda zararlangan vaqt noma’lum bo‘lganida namuna suvning
shamol tegib turadigan tomoni yuza qismidan (20–30 sm
chuqurlikdan) hamda o‘rta qismidan (suv tagidan 20–30 sm
yuqoridan) olinadi. Suvning zararlanganiga ancha muddat bo‘lgan
bo‘lsa namuna uning tubidan hamda o‘rta qismidan olinadi. Bunda
har bir qatlamdagi suv bir necha joydan olinib bir idishga yig‘iladi
(aralashtirilib yuboriladi). Namuna suv yuzasidan olinganda biror
toza idish yoki bankadan foydalaniladi. Suv tubidan olinganida esa
maxsus asbob – batometrdan foydalaniladi. Daryo va ko‘llardan
namuna chelak va banka bilan suv yuzasidan, qirg‘oqqa yaqin,
yog‘li dog‘ va qatlamlar mavjud bo‘lgan joydan olinadi.
Artezianlar va quduqlardan yoki vodoprovodlardan namuna
olinganda avval ulardagi suv 10 daqiqa davomida chiqarib
yuboriladi. Keyin idish suv bilan to‘ldiriladi. Bunda har bir suv
namunasi (suv yuzasidan, suv o‘rtasidan, suv tubidan, quduqdan).
1,5–2 litrdan kam bo‘lmasligi lozim. Agar olingan suv namunasini
83
2 soat va undan ko‘p vaqt davomida tahlil uchun yetkazib borishning
imkoni bo‘lmasa, zaharli modda adsorbent yoki organik erituvchi
yordamida maxsus usul yordamida so‘rib olinadi.
Oziq-ovqat namunasini olish uchun bo‘lmachalarga ega bo‘lgan
maxsus metall idishdan foydalaniladi. Unga tuproqdan namuna
olish vositasi, to‘kiluvchan mahsulotlardan namuna olish uchun
moslama, o‘lchov vositasi yoki tarozi, qopqoqli 500 ml li banka,
etiketkalar, quruq mahsulotlar uchun polietilen qopchalar, pinset,
pichoq, qaychi, kurakcha, hasharotlar uchun idish va biologik
materiallar uchun probirkalar joylashtirilgan bo‘lishi lozim.
Ochiq va yetarli darajada germetiklikka ega bo‘lmagan
idishlarda saqlangan oziq-ovqat mahsulotlari birlamchi tekshiruvdan
o‘tkaziladi. Bunday mahsulotlar laboratoriyaga idishlari bilan
birgalikda yuboriladi.
To‘kiluvchan mahsulotlardan namuna maxsus vosita yoki
kurakcha yordamida, zararlanishga eng ko‘p gumon qilingan
joylaridan olinadi. Buning uchun mahsulot yuzasida yoki qopda
П-sifat kesim hosil qilinib, 1,0–1,5 sm chuqurlikdan namuna
olinadi. Don, un, shakarlardan 3 sm chuqurlikdan namuna olinadi.
Quruq mahsulotlar – qotgan non, quritilgan sabzavotlar, qand,
konsentratlardan 10 sm chuqurlikdan, eng ko‘p zararlanishga gumon
qilingan joydan olinadi.
Go‘sht, baliq, non, qattiq yog‘lardan pichoq va pinset yordamida
0,5–1,0 sm qalinlikda olinadi.
Laboratoriyaga kelib tushgan oziq-ovqat mahsulotlari alohida,
maxsus ventilatsiya tizimiga ega bo‘lgan joyda (xona, palatkada)
birlamchi ishlovdan o‘tkaziladi. Bunda zaharli moddaning nafas
a’zolariga, teriga tushishining oldi olinadi. Buning uchun havo
so‘ruvchi shkaf, himoyalovchi fartuk, maxsus yeng, qo‘lqoplardan
foydalaniladi. Dala sharoitida palatka tikilib, gazniqob va himoya
kostyumi kiyiladi.
Tahlil natijalari asosida quyidagi xulosaga kelinadi:
– oziq-ovqat yoki suv iste’molga yaroqli;
84
– oziq-ovqat yoki suv muddati cheklangan holda iste’molga
yaroqli;
– oziq-ovqat yoki suv belgilangan ishlovdan o‘tkazilgandan
so‘ng iste’molga yaroqli;
– oziq-ovqat yoki suv iste’molga yaroqli, biroq avval
degazatsiyadan va qayta tekshiruvdan o‘tkazilishi lozim;
– oziq-ovqat yoki suv iste’molga yaroqsiz;
– suv iste’molga va xo‘jalik ishlariga yaroqli, biroq avval texnik
vositalar yordamida tozalanishi lozim.
Tahlildan o‘tkazilgan barcha mahsulotlar uch toifaga ajratiladi:
– zararlanmagan – iste’mol uchun yaroqli;
– zararlanishga gumon qilingan – maxsus razvedka asboblari
zararlanganlik darajasini aniqlay olmagan, biroq mahsulot idishi
buzilgan;
– zararlanganligi yaqqol ko‘rinib turgan – iste’molga yaroqsiz,
kuzatish orqali va maxsus asboblar yordamida aniqlanadi.
Zaharli moddalar bilan zararlangan hududlarda ovqat
tayyorlashga ruxsat berilmaydi. Ovqat tayyorlash va ovqatlanish
maxsus jihozlangan joyda amalga oshiriladi. Zaharlanganlikka
gumon qilingan oziq-ovqat mahsulotlari tekshirib ko‘rilmasdan
yo‘q qilinadi.
Tibbiy jihozlar (zambil, bog‘lov vositalari va boshq.)
zararlanganligiga gumon qilinganda tekshirish ishlari kimyoviy
razvedka asboblari yordamida olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
