Sh. Abdullayeva I f. d., prof

muddatli 
shartnoma. Bunday 
shartnomalarning ikki xususiyati bor.
Birinchidan,
shartnoma imzolanishi va bajarilishi orasida ma’lum 
vaqt intervali bor. Bir haftadan olti-o‘n ikki oygacha. 
Ikkinchidan,
valuta kursi shartnoma imzolangan davrda belgilan-
gani bo‘yicha qabul qilinadi. Valuta kurslari o‘zgarishlari unga ta’sir 
etmaydi. Muddatli shartnomalar valuta risklaridan sug‘urtalanish yoki 
valuta spekulatsiyasi maqsadida amalga oshiriladi. Eksportyor o‘zini 
xorijiy valuta kursining tushishidan sug‘urtalash maqsadida kelgusi 
valuta daromadini muddatli kurs bo‘yicha sotishi mumkin. Importyor 
xorijiy valuta kursi oshishidan o‘zini sug‘urtalash maqsadida kelgusi 
valuta tushumini ma’lum muddatga, muddatli kurs bo‘yicha sotishi 
mumkin.
Rivojlangan davlatlar valuta bozorlarida valuta kursining 
o‘zgarishiga qarab ishlovchi valutachilar faoliyati to‘g‘risida qisqacha 
to‘xtalish mumkin. Bu valutachilarning asosiy maqsadi valuta bozorida 
valuta kurslarining o‘zgarishi asosida katta foyda olishdan iborat. Valuta 
kursining oshishi yoki pasayishiga qarab faoliyat ko‘rsatuvchilar xalqaro 

---

281
amaliyotda 
«ayiqlar»
va
 «buqalar»
deb ataladi. Ular faoliyatining 
mohiyati quyidagilardan iborat. Agar valuta kursi tushishi kutilsa, valuta 
kursi pasayishiga o‘ynovchilar (ularni xalqaro amaliyotda «ayiqlar» deb 
atashadi) valutani shartnoma tuzilgan davr (muddatli kurs) kursi bilan 
sotish to‘g‘risida muddatli shartnoma tuzadilar. Agar bu muddatda 
valuta kursi tushsa, ayiqlar valutani bozordan pasaygan kursda sotib 
olib, uni muddatli kurs, ya’ni oldingi shartnomada ko‘rsatilgan yuqori 
kurs bo‘yicha sotadilar va kurslar o‘rtasidagi farq miqdorida foyda 
oladilar. 
Valuta kursining ko‘tarilishiga o‘ynovchilar («buqalar») esa valuta 
kursi oshishi kutilganda, valutani keyinchalik shartnoma tuzilgan 
vaqtdagi kurs bo‘yicha sotib olishga kelishilgan muddatli shartnoma 
tuzadilar. Kurs oshganda esa valutani muddatli shartnomada belgilangan 
(oldingi) narx bo‘yicha sotib oladilar va oshgan yuqori narxda sotib 
foyda ko‘radilar. 
Banklar tomonidan amalga oshiriladigan muddatli operatsiyalar