Sh. Abdullayeva I f. d., prof

konvertirlangan valuta
– boshqa valutalarga erkin almasha 
oladigan pul; 
konvertirlanmagan valuta
– boshqa valutalarga almashtirish 
uchun qabul etilmaydigan kurs. 
Valutaning qaysi guruhga kirishi uning barqarorligiga bog‘liq. 
Konvertirlanadigan valutalar boshqa pulga almasha oladi, lekin bu 
cheksiz yoki me’yorli bo‘lishi mumkin. Shu jihatdan ularning o‘zi ikki 
turga bo‘linadi:
To‘la-to‘kis (erkin) konvertirlanuvchi valutalar.
Ular 
mamlakat ichida ham, xorijda ham boshqa valutaga erkin almashadi. 
Yer yuzida 100 ga yaqin shunday milliy valutalar bor. Ammo ular 
orasida erkin konvertirlanadigan valutalar borki, ular o‘ta obro‘li va 
hamma yerda jon deb qabul qilinadi, ular amalda jahon puli vazifasini 
o‘taydilar. Bular jumlasiga AQSh dollari, yevro, Shveytsariya franki, 
Yaponiya iyenasi, Ingliz funt sterlingi, Kanada dollari kiradi. 
Qisman konvertirlanadigan valutalar.
Ular ma’lum pul 

---

279
operatsiyalarini o‘tkazish uchun yoki cheklangan holda boshqa valutaga 
almashadigan pul. Bu pul o‘z-o‘zidan jahon puli emas, uning amal qilish 
doirasi cheklangan. Masalan, Shveysariya franki erkin konvertirlangan 
bo‘lsa, Fransuz franki bunday emas, u cheklangan holda konvertirlanadi. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlarda, jumladan, mam-
lakatimizda konvertirlangan valutaning bo‘lmasligi, uning jahon 
bozoriga, xususan, kapital bozoriga chiqishiga to‘sqinlik qiladi. 
Konvertirlangan valuta yo‘q joyga xorij kapitali oshiqmaydi. Bozor 
iqtisodiyotiga o‘tishning sharti, eng avval pulni 
ichki konvertabelligini
ta’minlash – mamlakat ichki bozorida milliy pulning xorijiy valutaga 
erkin ayirboshlanishini ta’minlashdir. 
So‘ngra esa pulni tashqi valuta bozorida konvertirlash zarur bo‘ladi. 
Shunday valutaning yuzaga kelishi jahon iqtisodiyotiga qo‘shilishning 
muhim sharti hisoblanadi.
Konvertirlanmaydigan valutalar boshqa valutaga almashtirilmaydi. 
Ularning sohibi bo‘lgan mamlakatlarning iqtisodiyoti qoloq, eksport 
potensiali zaif, shu sababli bu yerda xorijiy valuta zaxiralari oz bo‘ladi. 
Konvertatsiya milliy iqtisodiyotni jahon xo‘jaligiga qo‘shilishiga olib 
keladi, shu bois u ertami-kechmi hamma yerda yuz beradi. 
[173]. 
Banklar valutalar kotirovkasini o‘tkazganda valuta bo‘yicha: 
sotuvchi kursini; 
sotib oluvchi kursini belgilaydilar. 
Valutani kotirovka qiluvchi bank valuta bitimini doimo o‘zi uchun 
qulay bo‘lgan kurs bo‘yicha tuzadi. Banklar doimo xorijiy valutani sotib 
olganidan ko‘ra qimmatroqqa sotadilar. Masalan, Nyu-York va London 
valuta birjalarida dollarning funt sterlingga to‘g‘ri kotirovkasi amalga 
oshiriladigan bo‘lsa: 
1 f.st. = 1,4620 dollar – bu sotib olish kursi; 
1 f.st. = 1,5060 dollar – sotish kursi. 
Ko‘rinib turibdiki, Nyu-York banki Angliya valutasini arzonga sotib 
olgan va qimmatiga, ya’ni 1 f.st.ga ko‘proq dollar (1,5060) ga sotgan. 
To‘g‘ri kotirovkada sotuvchi kursi doimo sotib oluvchilar kursidan 
yuqori bo‘ladi. o‘rtadagi farq