Sh. Abdullayeva I f. d., prof

19-jadval. 
Foydalilik koeffitsiyentlar tizimi 
№
 Ko‘rsatkichlar 
Hisoblash 
tartibi
Izoh 
1 2 
3 
4 
1. 
Aktivlarning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
foyda (K
fa
) 
А
BF
К
fa
=
BF–balansdagi foyda 
А
-balans aktivining 
o‘rtacha qoldig‘i 
А
NBMD
BF
К
chfa
−
=
NBMD - nobarqaror 
manbalar evaziga olingan 
daromad 
2. 
Aktivlarning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
chegirilgan foyda 
(K
chfa
) 
Bu koeffitsiyentning K
fa 
dan farqi shundaki, 
bu yerda bank foydasi nobarqaror manbalar 
evaziga erishilgan daromadlilik darajasi bank 
reytingini yuqoriga ko‘tarmaydi. 
3. 
Aktivlarning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
sof foyda (K
sf
) 
А
SF
К
sf
=
SF sof foyda 
А
NBMD
SF
К
chsf
−
=
4. 
Aktivlarni bir so‘miga 
to‘g‘ri kelgan 
chegirilgan sof foyda 
(K
chsf
) 
Sof foyda asosida koeffitsiyentlarni 
hisoblashda Jahon banki mutaxassislari 
tomonidan tavsiya etilgan normativlardan 
foydalanish mumkin. Xususan, K
sf
ning 
normativ darajasi 1,15 dan 0,35 foizgacha, 
K
chsf
ning darajasi esa 1,0 foizdan 0,6 
foizgacha tebranishi mumkin. 
5. 
Aktivlarning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
А
TS
BF
К
stf
+
=
TS- to‘langan va 
bank operatsiyalari 

---

144
xarajatlariga 
qo‘shilgan soliq 
(soliq to‘langungacha) 
foyda (K
stf
) 
Bu ko‘rsatkich O‘zbekiston bank tizimi 
amaliyotida hisoblanadi. 
А
TS
SF
К
stsf
+
=
Bu ko‘rsatkich 
jahon standarti 
hisob tizimida keng 
qo‘llaniladi. 
6. 
Aktivlarning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
(soliq to‘langungacha) 
sof foyda (K
stsf
) 
K
fa
va K
stf
hamda K
chfa
va K
stsf
lar o‘rtasida 
tafovut qanchalik katta bo‘lsa, shunchalik 
foydani boshqarish yomonlashadi. 
7. 
O‘z kapitalning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
foyda (K
o‘kf
) 
K
O
BF
К
kf
o
'
'
=
K
O
'
– bankning o‘z 
kapitalining o‘rtacha 
qiymati 
8. 
Ustav fondining bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
balansdagi foyda (K
uff
) 
UF
BF
К
uff
=
UF
– ustav fondi-
ning o‘rtacha 
qiymati 
9. 
Ustav fondining bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
chegirilgan foyda 
(K
ufchf
) 
UF
NBMD
BF
К
ufchf
−
=
UF
TKS
BF
К
stbf
+
=
TQS - bank mah-
suloti tannarxiga 
qo‘shiladigan soliq 
10. 
Ustav fondining bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
(soliq to‘langungacha) 
foyda (K
stbf
) 
Bu ko‘rsatkichlar O‘zbekiston bank tizimi 
amaliyotida qo‘llaniladi 
11. 
O‘z kapitalning bir 
so‘miga to‘g‘ri kelgan 
sof foyda (K
o‘ksf
) 
UK
SF
К
ksf
o
=
'
12. 
Aksioner kapitalning 
bir so‘miga to‘g‘ri 
kelgan chegirilgan 
foyda (K
akf
) 
АК
SF
К
akf
=
АК
– aksioner 
kapitalning 
o‘rtacha miqdori 
13. 
Aksioner kapitalning 
bir so‘miga to‘g‘ri 
kelgan chegirilgan sof 
foyda (K
akchf
) 
АК
NBMD
SF
К
akchf
−
=
K
o‘nsf
ning 
normativ darajasi 
10 foizdan 20 foiz-
gacha bo‘ladi 
АК
TS
SF
К
ctcf
+
=
K
stsf
ning 
norma-tiv darajasi
esa 15 foiz bo‘ladi 
14. 
Aksioner kapitalning 
bir so‘miga to‘g‘ri 
kelgan (soliq 
to‘langungacha) foyda 
(K
stsf
) 
Bu ko‘rsatkichlar jahon standarti hisob 
tizimida qo‘llaniladi. 
15. 
Bitta xodimga to‘g‘ri 
kelgan foyda (K
bxf
) 
BX
BF
К
bxf
=
−
BX
bank 
xodimlarining 

---

145
o‘rtacha soni 
Bu ko‘rsatkich O‘zbekiston bank tizimi 
amaliyotida qo‘llaniladi 
16. 
Bitta xodimga to‘g‘ri 
kelgan sof foyda (K
bxsf
)
BX
SF
К
bxsf
=
Bu ko‘rsatkich 
jahon standarti 
hisob tizimida 
qo‘llaniladi
Bankning daromadlilik darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar 
tizimida aktivlarning bir so‘miga to‘g‘ri kelgan foyda ko‘rsatkichi eng 
asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi. Ammo bu ko‘rsatkich ham bank fao-
liyatining samaradorligini baholashda yetarli emas. Bu, birinchidan, 
yuqori foyda olish katta risk bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan bu 
ko‘rsatkichning dinamikasiga ta’sir qiluvchi omillar turli tuman va 
noaniqdir. Shu sababli bank rentabelligini tahlil qilishda bir vaqtning 
o‘zida uni riskdan himoya qilish darajasi to‘g‘risida ham o‘ylash kerak 
[94]
. Quyidagilar foydaning mutlaq hajmiga ta’sir qiluvchi asosiy 
omillar hisoblanadi: 
bank daromadi bilan xarajatining o‘sishi sur’atlari o‘rtasidagi 
nisbat; 
bankning ayrim aktiv operatsiyalaridan olingan o‘rtacha daro-
mad; 
bank aktivi tarkibida daromad keltiruvchi aktivlar salmog‘i (ish-
layotgan aktivlar salmog‘i); 
bankning aktiv va passiv operatsiyalari bo‘yicha foiz stav-
kalarining harakati; 
daromad keltiruvchi aktivlar tarkibi; 
kredit portfeli tarkibi; 
riskli aktiv operatsiyalarining bank aktividagi salmog‘i; 
har bir aktiv operatsiyalarning daromadliligi. 
Bu omillarni tahlil qilishda foydalilik koeffitsiyentlari va ularning 
ko‘paytmalaridan foydalanish mumkin. Masalan, buni quyidagi ikkita 
koeffitsiyent misolida ko‘rib chiqamiz.