Sh. Abdullayeva I f. d., prof

«To‘lovga layoqatlilik»
likvidlik tushunchasiga nisbatan kengroq 
bo‘lib, bank zarur muddatlarda omonatchilari, kreditorlari va davlat 
oldidagi majburiyatlarini to‘la summada bajara olish layoqatini bildiradi. 
To‘lov qobiliyati bankning qisqa muddat ichida o‘z majburiyat-
laridan qutilish imkoniyatlarini ko‘rsatadi. 
Bank likvidligi –
o‘z aktivlarini naqd pul sifatida ishlatish yoki 
ularning nominal qiymatini saqlab qolgan holda pul mablag‘lariga tezda 
aylantirish yo‘li bilan mavjud moliyaviy majburiyatlarni qoplay olish 
qobiliyatidir. 
Agar bankning naqd pullari va likvid aktivlarining yig‘indisi uning 
qarzi va moliya majburiyatlarini qoplash uchun yetarli bo‘lsa, bank 
faoliyati likvid deb sanalishi mumkin. Tijorat banklarining likvidligini 
ta’minlash maqsadida likvidlik zaxiralari tashkil qilinadi. Bu zaxira: 
favqulodda kutilmagan ehtiyojlarni qondirish; 
kredit va investitsiya bo‘yicha manfaatli shartnomalarni tuzish; 
kreditga bo‘lgan talabning mavsumga qarab o‘zgarishini qondi-
rish; 
qo‘yilmalarni kutilmagan tarzda olinishini va aholi jamg‘arma-
larining kutilmaganda olinishini ta’minlash va boshqalar uchun zarur 
bo‘ladi. 
[96]
. Tijorat banklarining real likvidlik darajasini hisoblashda ama-
liyotda turli xil mezonlardan foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki tijorat banklari faoliyatini tartibga solishni xalqaro 
andozalarga mos ravishda takomillashtirish, real baho berishni 1997-yil 
22 avgustda tasdiqlangan 10-sonli «Tijorat banklari faoliyatini tartibga 
solish qoidasi»ga asoslanib olib boradi. 

---

148
Bu qoidaga binoan tijorat banklari faoliyatini baholashning quyidagi 
iqtisodiy me’yorlari tasdiqlangan va ular barcha banklar tomonidan 
bajarilishi shart deb belgilab berilgan: 
bank kapitalining yetarliligi; 
bank kapitalining uning majburiyatlariga bo‘lgan nisbati; 
bankning likvidlik koeffitsiyenti; 
bitta qarz oluvchiga to‘g‘ri kelgan maksimal risk darajasi; 
bitta kreditorga (jamg‘armachiga) to‘g‘ri kelgan maksimal risk 
darajasi; 
qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarda bankning o‘z mablag‘-
laridan foydalanish darajasi; 
insayderlar bilan ish olib borish me’yorlari.