Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИ 
ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ МЕЪЁРИЙ ВА ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ 
Хўжамурадова С. – ТошДАУ, ассистент 
Ражабов А. – ТошДАУ талабаси 
Мамлакатимизда иқтисодиѐтдаги ислоҳотларни босқичма-босқич 
амалга оширилиши хўжалик юритувчи субъектларнинг бозор қонунлари 
асосида фаолият кўрсатишини таъминламоқда. Қишлоқ хўжалигида амалга 
оширилаѐтган ислоҳотлар натижасида шаклланган ва эркин рақобатга 
асосланган хўжалик юритишнинг устувор йўналиши бўлган фермер 
хўжаликлари ишончли фаолият олиб бормоқда. Президентимиз 

---

61 
И.А.Каримов таъкидлаганларидек, «Энг муҳими, қишлоқда ҳақиқий 
мулкдор – ер эгаси пайдо бўлди, унинг меҳнатга муносабати , ўз ишининг 
натижаларидан манфаатдорлиги бутунлай ўзгармоқда». 
Фермер 
хўжаликларининг 
қишлоқ 
хўжалик 
маҳсулотлари 
етиштиришдаги салмоғи йилдан-йилга ошиб келмоқда. Бу маҳсулотлар 
фақат ички эхтиѐжларни қондирибгина қолмай чет давлатларга ҳам 
экспорт қилинмоқда.. Фермер хўжаликларининг барқарор ривожланиши ва 
рақобатбардошлигини таъминлаш учун уларнинг даромадларини 
кўпайтириш, маҳсулот таннархини пасайтириш ва рентабеллигини 
оширишда бухгалтерия ҳисоби муҳим рол ўйнайди. 
Бозор иқтисодиѐти шароитида фермер хўжаликларининг бухгалтерия 
ҳисобини шундай ташкил этиш керакки, у тежамли бўлиб, кам маблағ 
сарфланган ҳолда ички ва ташқи фойдаланувчиларни ахборотлар билан 
таъминлаш билан бир қаторда ҳозирги замон талаблари даражасида 
ташкил этилиши зарур. Бухгалтерия ҳисоби халқаро бизнес тили сифатида 
давлат қонунларининг бажарилишини кафолатлаши, тадбиркорликни 
ривожлантиришига, мулкни сақлаш ва кўпайишига хизмат қилиши, 
манфаатдор (инвесторлар, акциядорлар, банклар, фондлар, мол 
юборувчилар, мол олувчилар, расмий органлар ва ҳ.к.) лар томонидан 
муҳим иқтисодий қарорларни қабул қилишда (капиталини инвестиция 
қилиш, бозорга чиқиш, ходимларни ѐллаш, солиқ сиѐсати, молиялаш 
манбаларини қидириб топиш, ҳисоблашишлар ва ҳ.к.) зарур бўладиган 
тўлиқ ва ишонарли ахборотларни ўз вақтида етказиб бериши керак. 
Фермер хўжаликларидаги ҳисоб ахборотларини бозор иқтисодиѐти 
талабларига жавоб бериши, объектив, ҳаммага тушунарли бўлиши 
амалдаги меъѐрий базага боғлиқ.
Ўзбекистон ҳудудида бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботининг 
ташкилий – услубий асосини 1996 йил 30 августида қабул қилинган 
«Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси 
Вазирлар Маҳкамаси томонидан 1999 йил 5 февралда тасдиқланган 
«Маҳсулот 
(ишлар, 
хизматлар)ни 
ишлаб 
чиқариш 
ва 
сотиш 
харажатларининг таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш 
тартиби 
тўғрисида» 
Низом, 
Бухгалтерия 
ҳисобининг 
Миллий 
стандартилари ҳамда кархонанинг ҳисоб сиѐсати ташкил этади. Шу билан 
бирга фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш ва 
юритишнинг умумий қоидаларини «Фермер хўжаликларида бухгалтерия 
ҳисобининг соддалаштирилган тизимини ташкил этиш тўғрисида» Низом 
тартибга солади.
Бу меъѐрий ҳужжатлар фермер хўжаликларида бухгалтерия 
ҳисобини ташкил этиш ва юритишнинг умумий қоидаларини белгилайди, 
шунингдек кимнинг қарамоғида бўлиши, мулк шакллари ҳамда фаолият 

---

62 
турларидан қатъий назар барча фермер хўжаликлари ва ташкилотларга ҳам 
тегишлидир.
Шу билан бирга фермер хўжаликлари бу меъѐрий ҳужжатларга 
асосланиб хўжалик юритишнинг ташкилий - ҳуқуқий шакллари, тармоқ 
хусусиятлари ва фаолият харакредитерлари, ходимлар малакаси ва бошқа 
вазифаларни инобатга олган ҳолда бухгалтерия ҳисоби ҳамда назоратни 
ташкил этиш усулларини ўзлари мустақил белгилаш ҳуҳуқига эга.
Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш 
«Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобининг соддалаштирилган 
тизимини ташкил этиш тўғрисида»ги Низом Фермер хўжаликларида 
бухгалтерия ҳисоби қонунчилик билан белгиланган ягона услубий асослар 
ва тартибга мувофиқ юритилади. 
Фермер хўжаликларида бухгалтерия ҳисобини юритишга алоқадор 
бўлган шахслар бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш ва юритищда 
бухгалтерия ҳисобининг асосий тамойилларига риоя қилишлари керак. 
Ҳисобни соддалаштирилган шаклда ташкил этиш учун фермер 
хўжалиги хўжалик операциялари бухгалтерия ҳисобининг ишчи счѐтлар 
Режасини тузади, бу эса маблағлар ва улар манбаларининг ҳисобини 
асосий счѐтлар бўйича юритиш имкониятини яратади ва шу билан 
мулкнинг мавжудлиги ва сақланиши, мажбуриятларнинг бажарилиши ва 
бухгалтерия ҳисоби маълумотларининг ишончлилиги устидан назоратни 
таъминлайди.
Фермер хўжаликларида бухгалтери ҳисоби ташкил этиш ва уни 
юритишни осонлаштириш учун «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонун 
ҳамда 
«Фермер 
хўжаликларида 
бухгалтерия 
ҳисобининг 
соддалаштирилган тизимини ташкил этиш тўғрисида»ги Низомнинг модда 
ва банларидан шарҳлари ҳамда мисоллари билан ифодаланган 
қўлламмаларни чиқариш ҳамда бу қўлламмалар билан Фермер 
хўжаликларини таъминлаш мақсадга мувофиқ деб ўйлаймиз. Бу қонун ва 
низомлардаги тушунмовчиликларни камайтиради ва амалда ҳар доим улар 
асосида иш юритишга ѐрдам беради.