Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

BOG„DORCHILIKDA XARAJATLARNI HISOBGA OLISHNING 
XUSUSIYATLARI 
 
B.Yu.Menglikulov - ToshDAU dotsent, 
T.Jandullaev- talaba, Sh.Xakimov- talaba 
So‗nggi yillarda Respublika Prezidenti va hukumati tomonidan meva-
sabzavotchilik hamda bog‗dorchilik va uzumchilik sohasini rivojlantirishga 
katta e'tibor qaratilmoqda. Bozor munosabatlari sharoitida xo‗jalik yurituvchi 
sub'ektlardan ishlab chiqarish xarajatlarining kam bo‗lishi va tannarxning past 
bo‗lishi talab etiladi. Shu boisdan ham, bog‗dorchilikda xarajatlarni kamaytirish 
va tannarxni pasaytirish muhimdir. Bog‗dorchilikda xarajatlarni to‗g‗ri hisobga 
olish va hujjatlashtirish, buxgalteriya schyotlarida o‗z vaqtida aks ettirish hamda 
soha xususiyatlarini e'tiborga olgan holda hisobni tashkil etish dolzarb 
masalalardan hisoblanadi.
Bozor sharoitida har bir fermer xo‗jaligi foyda bilan ishlashga va uni 
ko‗paytirish yo‗llarini izlab topishga harakat qiladi. Foydaning kam yoki ko‗p 
bo‗lishiga esa xarajatlar hajmi bevosita ta'sir ko‗rsatadi. Shuning uchun 
xarajatlarni hisobga olish hamda mahsulot tannarxini hisoblash xo‗jalikning 
moddiy resurslardan qanchalik oqilona va samarali foydalanayotganligi hamda 
xarajatlarni boshqarish ustidan qanchalik nazorat o‗rnatilganligiga bog‗liqdir. 
Bog‗dorchilikda ishlab chiqarish xarajatlari asosan, quyidagi xarajat 
moddalaridan tashkil topadi: ko‗chat, yoqilg‗i, o‗g‗it, tok va boshqa daraxtlarga 
shakl berish, mehnat haqi, turli kasallik va zararkunandalarga qarshi biologik va 
kimyoviy dori-darmonlar xarajati, asosiy vositalar eskirishi summasi va h.k. 
Monografik tadqiqot ob'ekti hisoblangan Zangiota tumanidagi ―Erkinboy 
Xabiba Fayz‖ fermer xo‗jaligida xarajat moddalari yuqorida keltirilgan xarajat 
turlari bo‗yicha olib borilishi bo‗yicha ma'lumotlarga ega bo‗lindi. Xo‗jalikda 
2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schyoti ochilgan bo‗lib, ishlab chiqarish 
xarajatlari schyotlarining tizimi xarajatlar hisobini quyidagi ketma-ketlikda 
guruhlash imkoniyatini beradi: oy davomida xarajat elementlari (material, ish 
haqi, amortizatsiya va hokazo) ishlab chiqarish schyotlarini debetida aks 
ettiriladi; umum ishlab chiqarish xarajatlari taqsimlanadi; asosiy ishlab 
chiqarishdan olingan tayyor mahsulot va tugallanmagan ishlab chiqarish 
tannarxi aniqlanadi. 
Lekin, xo‗jalikda bog‗dorchilik bo‗yicha dehqonchilik xarajatlari va 
olingan mahsulotlar hisobi yig‗ma holda umumlashtirilgan holda hisob 
registrida aks ettirilmasligi natijasida ma'lum ekin turi uchun yil boshidan va 
hisobot oyida qancha xarajat qilinganligi va qanday mahsulot, necha so‗mlik va 
necha sentner ishlab chiqarilganligi bo‗yicha analitik ma'lumot olish imkoniyati 
mavjud emas. Shu boisdan, xo‗jalikda foydalanish uchun ―Dehqonchilik 

---

23 
xarajatlari va olingan mahsulotlar hisobi qaydnomasi‖ni yuritish taklif etildi (1-
jadval). 
1-jadval 
―Erkinboy Xabiba Fayz‖ fermer xo‗jaligi 
(
xo‗jalik nomi
)