Servis” fakulteti “metrologiya va standartlashtirish” fanidan laborotoriya ishlariga doir

3. Ishning mazmuni
1. O‘zgarmas tok ko‘prikining tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishish.

2. Asbobning texnik ma`lumotlari bilan tanishish va ularni I-jadvalga yozib olish.

3. Yakka ko‘prik bilan qarshiliklarni o‘lchash uchun sxemani yig‘ish (3.4-rasm) va belgilangan qarshiliklarni o‘lchash (o‘lchash natijalarini 2-jadvalga yozing).

4. Namuna qarshilik R₀ =1000 yoki 10000 Ω ni o‘lchab, yakka ko‘prikning xatoligini aniqlash.

3. Qo‘shaloq ko‘prik bilan qarshilikni o‘lchash uchun sxemani yig‘ish (6.5-rasm) va berilgan qarshiliklarni o‘lchash (o‘lchash natijalarini 3-jadvalga yozing).

4. Namuna qarshilik R₀=0,1 Ω ni o‘lchab, qo‘shaloq ko‘prikning xatoligini aniqlash.

5. Ko‘prikning sezgirligini aniqlash.
I – jadval

№	O‘lchashlar			Hisoblashlar
	R1	R2	R3	Rx	
	Ω	Ω	Ω	Ω	%

2 – jadval

№	O‘lchashlar				Hisoblashlar
	R1	R2	R3	RN	Rx	
	Ω	Ω	Ω	Ω	Ω	%

Eslatma: Noma`lum qarshilik R<sub>x</sub> sifatida vol`tmetr va ampermetrlarning qarshiliklarini o‘lchash mumkin.

4-LABORATORIYA ISHI

Avtomatik ko‘prikning graduirovka xarakteristikasini o‘rganish

1. 
   Ishning maqsadi
   

Avtomatik ko‘prikning tuzilishi, ish prinsipi, o‘lchash sxemasini o‘rganish va uning xarakteristikalarini aniqlash.

2. 
   Ishning nazariy qismi
   

Muvozanatga keltirish jarayoni butunlay avtomatlashti-rilgan ko‘prik avtomatik ko‘prik deb ataladi.

Avtomatik ko‘prik o‘lchanuvchi, ko‘pincha noelektr qiymatlarning miqdorini uzluksiz ravishda ko‘rsatib turish kerak bo‘lgan hollarda, o‘lchanuvchi qiymatni vaqt bo‘yicha o‘zgarishini o‘zi yozar mexanizm yordamida yozib olish, hamda texnologik jarayonlarni avtomatik ravishda rostlash va boshqarish uchun keng miqyosda qo‘llaniladi.



4.1- rasm. Avtomatik ko‘prikning prinsipial sxemasi.
RD- reversiv dvigatel`; QL- qog‘oz lenta; QK - quvvat kuchaytirgichi; KK- kuchlanish kuchaytirgichi; R2, R3, R4 – ko‘prikning yelka qarshiliklari; R_T – qarshiligi haroratga bog‘lik bo‘lgan qarshilik termometri (R₁ o‘rniga ulangan); r_l1, r_l2, r_l3 liniya simlarning qarshiliklari; R- reoxord.

Avtomatik ko‘prik muvozanat holatida bo‘lganda kuchlanish U_cd=0 va dvigatelning rotori aylanmaydi. Ko‘prik muvozanat holatidan chiqarilganda (R_T ni o‘zgartirib), chiqish cd diagonalida U kuchlanish hosil bo‘ladi. Bu kuchlanishning qiymati va ishorasi R_T ning o‘zgarishiga bog‘liq.

Ko‘prik chiqishidagi bu kuchlanish U kuchlanish va quvvat kuchaytirgichlari yordamida kuchaytirilgandan so‘ng dvigatelga ta`sir etib, uni harakatga keltiradi. Dvigatel` aylanib, ko‘prik muvozanatga kelguncha reoxordning dastagini (D) chap yoki o‘ng tomonga suradi. Shu vaqtda dvigatel` vali bilan mexanik bog‘langan ko‘rsatkich o‘lchanuvchi qiymat birligida darajalangan shkala bo‘ylab, yozuvchi mexanizmning perosi esa qog‘oz lenta bo‘ylab suriladi.

Ko‘prik muvozanatga kelishi bilan U nolga tenglashadi va dvigatel` to‘xtaydi, r_l1 va r_l2 liniya simlarining qarshiliklari tashqi muhit harorati o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lib, harorat ortishi bilan bu qarshilik qiymatlari ham biror miqdorga ortadi. Agar R_T qarshiligini ikki simli sxema bo‘yicha ulasak, r_l1 va r_l2 qarshiliklar bitta yelka qarshiligiga qo‘shiladi.

Tashqi muhit harorati o‘zgarganda, bu qarshiliklar qiymatining o‘zgarishi natijasida xatolik yuzaga keladi. Bu xatolik bo‘lmasligi uchun R_T uch simli sxema bo‘yicha ulanadi. (4,1- rasmga qaralsin). Bunday sxemaning xususiyati shundan iboratki: r_l1 liniya qarshiligi birinchi yelkaga r_l2 esa, ikkinchi yelka qarshiligiga qo‘shiladi. Uchinchi sim orqali «a» nuqtaga kuchlanish manbai ulanadi. Natijada tashqi muhit harorati o‘zgarishi bilan yelka (R_T+ r_l1) va ikkinchi yelka (R_T+ r_l2) qarshiliklari bir xil qiymatga ortadi. Shu sababli muvozanat shartiga binoan hech qanday xatolik paydo bo‘lmaydi.

Hozirgi vaqtda avtomatik ko‘priklar pech` va boshqa ob`yektlardagi haroratni qarshilik termometrlari yordamida o‘lchash, yozish va rostlash uchun keng qo‘llaniladi.

Avtomatik ko‘priklarning aniqligi qo‘l bilan muvozanatga keltiriluvchi ko‘priklarning aniqligiga nisbatan ancha past.