Сентябрь 2020 10-қисм

so„zlashuv 
nutqida va 
badiiy 
asarlarda ishlatiladi. ulardan inumli foydalanish nutqning ta‘sirchanligini oshiradi. Til fanining 
iboralarni o‘rganadigan bo‘limi 
frazeologiya 
deb ataladi. 
iboralar o‘rtasida ham o‘zaro omonimlik, sinonimlik, antonimlik va paronimlik bo‘lishi 
mumkin: 
omonim 
iboralar: dam bermoq (yel haydamoq) dam bermoq (hordiq bermoq); ko‘z 
yummoq - o‘lmoq, ko‘z yummoq –e‘tibor bermaslik; boshiga ko‘tarmoq – e‘zozlamoq, boshiga 
ko‘tarmoq –to‘polon qilmoq; 
sinonim 
iboralar: tegirmonga tushsa butun chiqadi – suvdan tiniq 
chiqadi; 
antonim 
iboralar: yerga urmoq – ko‘kka ko‘tarmoq; ko‘ngli oq – ichi qora; 
paronim 
iboralar: yuragi tars yorilib ketayozdi – sabr-chidami tugamoq, yuragi qoq yorilayozdi – 
sevinganidan qattiq hayajonlanmoq. 
Berilgan tushunchalarni kichik makatb yoshidagi o‘quvchilarga o‘rgatish bir muncha murakkab 
jarayon hisoblanadi. Chunki, nutqni darrov iboralar bilan boyitib bo‘lmaydi. Buning uchun ma‘lum 
vaqt va puxta ishlangan metodik ishlar kerak bo‘ladi. har bir ibora ma‘nosi ustida ishlash, uning 
nutqda qo‘llanilishini ta‘minlab beruvchi turli didaktik o‘yinva interfaol usullar majmuni ishlab 
chiqish zarur. Chunki, aynan shu usullar orqali o‘quvchi nutqini turg‘un birikmalar bilan boyitish 

---

77
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
mumkin. Chunonchi, -ma‘nosiga mos so‘z‖, -ma‘nodoshimni top‖ kabi didaktik o‘yinlari, -venn 
diagrammasi‖, -ikki qismli kundalik‖, -Tushunchalar tahlili‖, -SWoT tahlili‖, -Charxpalak‖ kabi 
texnologiyalari o‘quvchilarga iboralarni samarali o‘zlashtirilishini kafolatlaydi. Bundan tashqari, 
sinfdan tashqari to‘garaklarda ham iboralarni o‘rgatishga doir mashg‘ulotlarni ishlab chiqish 
mumkin. masalan, maktabda yoki sinfda -iboralar olami‖ to‘garagini ham tashkil etish mumkin. 
To‘garakda o‘zbek va chet el iboralarini chog‘ishtirib o‘rgatish katta ahamiyatga ega. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini iboralar bilan boyitish ishlab chiqilgan yangi dasturlarda 
ham o‘z aksini topgan. ona tili fanidan o‘quvchiga qo‘yilgan nutqiy kompetensiyalardan biri, 
so‘z, ibora va atamalarni to‘g‘ri talaffuz qila olish va ma‘nosini anglashdir. 
adabiyotlar: 
1. uzviylashtiriligan davlat ta‘lim standarti. Toshkent. 2010. 9-bet.
2. m.hamroyev, hozirgi o‘zbek adabiy tili.Toshkent.Sharq.2006. 29-bet.
3. n.Sh.Turdiyeva va b. umumiy o‘rta ta‘lim tizimida o‘quvchilarning kompetensiyalarini 
shakllantirishga yo‘naltiriligan ta‘lim texnologiyalari.Toshkent.,Tafakkur. 2015.77-bet.
4. Boshlang‘ich ta‘lim fanlari o‘quv dasturi, Xalq ta‘lim vazirligining 190sonli buyrug‘i, 
2017-yil, 3-iyun.

---

78