|
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
ing shogirdlari ustidagi haqlaridandir. ulamolar aytadilarki, ustoz va muallimlar faqat la’nati
zamon va la’nati makondagina ehtirom qilinmaydilar. Chunki nabiy alayhissalom olimlar hur-
mat qilinmaydigan zamonda yashashdan, shunday bir zamonga rizqlari qo‘shilgan bo‘lishidan
allohga sig‘ingan ekanlar. Payg‘ambar alayhissalom panoh so‘ragan zamon esa eng mash’um va
mal’un zamon bo‘lishi shubhasizdir. Sahobalardan Sahl ibn Sa’d as-So‘idiy (raziyallohu anhu)
rivoyat qilishiga ko‘ra, rasululloh sollallohu alayhi va sallam allohga iltijo qilib: “ey alloh,
alim (bilimdon)ga ergashilmaydigan, halim (oqil)dan esa hayo qilinmaydigan bir zamon ustimga
kelib qolmasin!”, deya olim va muallimlar hurmat qilinmaydigan zamonda hayot kechirishdan
panoh so‘rar edilar. (rivoyat)
Bu sharafli kasb ortida zahmatli va mashaqqatli mehnat yotadi. mehri daryo, qalbi quyosh
yosh avlodga bor ta’lim – tarbiya berishdek ezgu ishga, qalb qo‘rini, bor mehrini bag‘shida
etib kelayotgan ustozlarimizni 1 – oktabr - ustozlar va murabbiylar kuni bilan chin qalbimdan
muborakbot etaman!!!
adabiyotlar:
1. Ziyonet.com
2. muxlis.uz
74
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
SHARQ MUTAFAKKIRLARI PEDAGOGIK QARASHLARIDA INSON
MA’NAVIYATINI YUKSALTIRISH MASALASI
Xudoyberganova Ruxsora
Toshkent shahri Yunusobod tumani
9-IDUM 11-sinf o‘quvchisi
Tel: 99-795-98-20
Annotatsiya:
mazkur maqolada markaziy osiyodan yetishib chiqgan allomalarning shaxs
ma’naviyatini yuksaltirishda bildirgan fikrlari haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
ma’naviyat, alloma, tarbiya, axloq, ilm-fan, odob, mehr.
Shaxs mutafakkirlari o‘z asarlarida inson ma’naviyatini yuksaltirish, ta’lim tarbiya berish
borasida o‘z ilmiy izlanishlarini olib borgan.
Jumladan, abu nasr Farobiy inson tomonidan borliqni anglanishi, tabiat sirlarini anglashida
ilm-fanning rolini hal qiluvchi omil sifatida baholaydi. allomaning fikricha, inson tanasi, sezgi
organlari u tug‘ilganda mavjud bo‘lgan bo‘lsa, aqliy bilimi, ma’naviyati, ruhiyati, intellektual
va axloqiy sifatlari, xarakteri, dini, urf-odatlari, ma’lumoti tashqi olam, ijtimoiy muhit ta’sirida,
odamlar bilan tashkil etayotgan munosabatlari jarayonida shakllanadi. Farobiy ma’rifatli yetuk
odamning obrazini tasvirlar ekan, bunday deydi: “har kimki ilm hikmatni o‘rganaman desa, uni
yoshligidan boshlasin, sog‘-salomatligi yaxshi bo‘lsin, yaxshi xulqli va odobi bo‘lsin, so‘zining
uddasidan chiqsin, yomon ishlardan saqlangan bo‘lsin, barcha qonun – qoidalarni bilsin,
bilimdon va notiq bo‘lsin, ilmli va dono kishilarni hurmat qilsin, ilm va ahli ilmdan mol –
dunyosini ayamasin, barcha real moddiy narsalar to‘g‘risida bilimga ega bo‘lsin”. Bu fikrlardan
Farobiyning ta’lim – tarbiyada yoshlarni mukammal inson qilib tarbiyalashda, xususan, aqliy
– axloqiy tarbiyasiga alohida e’tibor berganligi ko‘rinib turibdi. uning fikricha, bilim, ma’rifat,
albatta yaxshi axloq bilan bezalmog‘i lozim, aks holda, kutilgan maqsadga erishilmaydi, bola
yetuk bo‘lib yetishmaydi.
allomaning mazkur fikrlarini davom ettirgan holda abu rayhon Beruniy quyidagilarni ilgari
suradi: “inson narsa va hodisalarning faqat tashqi sifati hamda xususiyatlari haqida bilim olmay,
balki tafakkuri, aqli tufayli narsa va hodisalarni taqqoslaydi, bir-biri bilan solishtirib ko‘radi,
o‘z bilimlarining chinligini anglaydi”. mutafakkir shuningdek, odamlar tomonidan bilimlarni
o‘zlashtirib borishi yangi bilimlarning yaratilishiga olib kelishini aytadi.
Beruniy ahloqiy tarbiyaga musulmon dini talablaridan kelib chiqqan holda ta’rif beradi.
axloqiylik yaxshilik bilan yomonlik o‘rtasidagi kurash natijasida namoyon bo‘ladi va tarkib
topadi, deydi u. Yaxshilik va yomonlik insonning xulq – atvorini belgilaydigan mezondir. abu
rayhon Beruniy ezgu tilakka yetishga to‘sqinlik qiluvchi ziqnalik, yolg‘onchilik, munofiqlik,
manmanlik, takabburlik kabi nuqsonlarni qoralaydi, boylikka ruju qo‘yish va ta’magirlik, g‘azab
va johillik inson uchun eng ashaddiy dushman deb qaraydi.
uning fikricha, ta’lim-tarbiya, avvalo, aqliy tarbiya yoshlarga ilm-fan o‘rgatishni, jismoniy
tarbiyani, aqliy tarbiyani, nafosat tarbiyasini hamda yoshlarni ma’lum hunarga o‘rgatish
masalalarini o‘z ichiga oladi. axloqiy tarbiya inson uchun nihoyatda muhim ahamiyatga ega.
Bolaning axloqiy tarbiyasi yoshlikdan, bolalikdan boshlanishi kerak.
abu ali ibn Sino asarlarida komolotga erishishning birinchi mezoni – ma’rifatni egallashga
da’vat etadi. Chunki ilm – fan insonga xizmat qilib, tabiat qonunlarni ochib avlodlarga yetkazishi
kerak. Bu maqsadga yetishish uchun inson qiyinchiliklardan qo‘rqmasligi zarur, deydi u: “ey
birodarlar! odamlarning botiri mushkulotdan qo‘rqmaydi. komolot hosil qilishdan bosh tortgan
kishi odamlarning eng qo‘rqog‘idir”. Zero, marifatli kishi jasur, o‘limdan ham qo‘rqmaydigan,
faqat haqiqatni bilish uchun harakat qiladigan bo‘ladi, deydi u fikrini davom ettirib.
ibn Sinoning tarbiyaviy qarashlarida oila va oilaviy tarbiya masalalari keng o‘rin olgan.
Chunki inson avvalo oilada kamolotga yetadi. olim oilada ota – onaning vazifasi va burchiga
katta e’tibor beradi. oila munosabatlariga to‘xtalar ekan, ayniqsa, ota – onaning oilada mehnat-
sevarligi bilan farzandlarini ham kasb va hunarga o‘rgatishi borasida muhim fikrlar bayon etadi.
ibn Sinogacha insonning komolga yetishida jismoniy tarbiyaning ta’siri haqida bir butun, yax-
lit ta’limot yaratilmagan edi. Jismoniy mashqlar, to‘g‘ri ovqatlanish, uyqu, badanni toza tutish
tartibiga rioya etish inson sog‘ligini saqlashda muhim omillardan ekanligini ham ilmiy, ham
75
Do'stlaringiz bilan baham: |
