Сентябрь 2020 10-қисм

Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INSHO YOZISH KO‘NIKMALARINI 
SHAKLLANTIRISH
Ismoilova Nasibaxon Muhammadovna
Andijon viloyati Buloqboshi tumani
1-umumiy o‘rta ta’lim maktabining
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya.
ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ijodiy fikrlash qobiliyatlarini 
kuchaytirish, tafakkurini rivojlantirish hamda imloviy savodxonligini oshirishda insho yozishning 
ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan. Boshlang‘ich sinflar o‘quvchilariga insho yozish malakalarini 
o‘rgatishning samarali usullari haqida tavsiyalar berilgan. 
Kalit so‘zlar:
savodxonlik, ijodiy fikr, insho, boshlang‘ich sinf.
o‘quvchilarga til ta’limi xususan o‘zbek tilini o‘qitishning asosiy maqsadlaridan biri barkamol 
avlodni savodxon etib tarbiyalashdir. Bu borada imlo qoidalariga yo‘naltirilgan ta’lim bilan bir 
qatorda o‘quvchilarning ilmiy-ijodiy tafakkurini rivojlantirish ham muhim sanaladi. Shu o‘rinda 
ona tili darslarida insho yozish va uni tahlil etish ko‘nikmasini o‘quvchilarga o‘rgatish ham 
dolzarbdir. 
insho shaxsni shakllantirishda muhim vosita bo‘lib, his-hayajon uyg‘otib, aqliy mustaqillikka, 
firlashga, ko‘rgan kechirganlarini baholashga, kuzatuvchanlikka o‘rgatadi. 
og‘zaki va yozma inshoga o‘rgatish jarayonida o‘quvchilarda mavzuni tushunish va yoritish, 
o‘z inshosini aniq fikrga bo‘ysundirish, material to‘plash va uni joylashtirish, reja tuzish va reja 
asosida yozish, mazmunga va nutq vositalariga mos ravishda til vositalaridan foydalanish, yozgan 
inshosini takomillashtirish ko‘nikmalari hosil qilinadi [1,-b.331]. Shunday ekan bu ko‘nikmalarni 
boshlang‘ich sinfdan boshlab shakllantirish muhim. Boshlang‘ich ta’limning dastlabki ikki yilida 
o‘quvchilar harflarni yaxshi o‘rganib, so‘zlardan gaplar tuzish malakalarini shakllantiradilar. 
Bu malakalar asosida 3-4- sinflarda kichik hikoya matnlari hamda insholar yozib boshlaydilar. 
Bizningcha, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun insholar yozdirishda quyidagilarga e’tibor 
qaratish muhim:
insho yozishda o‘quvchilar yosh darajasi hisobga olinishi lozim; ularning hayotda ko‘zlari 
bilan ko‘rgan voqea hodisalar mavzu sifatida berilishi maqsadga muvofiq. Bunga “Bizning 
uyimiz”, “Bog‘da” kabi mavzular misol bo‘ladi;
1) tayyorgarlik ko‘rish metodiga ko‘ra insholarni umumiy bir mavzu asosida jamoaviy tayyor-
garlikdan so‘ng yozishga kirishish lozim. negaki, jamoaviy tayyorgarlikda o‘qituvchi boshchilg-
ida insho mavzusiga oid tasavvurlarni kengaytiradigan, so‘z boyligini oshiradigan so‘zlar, gaplar 
izchilligi ko‘rsatib beriladi. Shu asosda bola mustaqil matn, boshlang‘ich inshoni yoza boshlaydi;
2) boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga rasm asosidagi insholarni o‘tkazish ko‘proq tavsiya 
qilinadi. Bu turdagi insholarning tez-tez o‘tkazilishiga sabab ham aynan rasm bolalar nutqiy ijod-
ini, tasavvurini boyitishga xizmat qiladi;
3) boshlang‘ich sinflarda yozma inshoga nisbatan og‘zaki inshoni qo‘llash o‘rinli. og‘zaki 
hikoya tuzish bola maktabga kelgan dastlabki kunlardanoq boshlanadi, yozma insho asosan ikkin-
chi sinfdan boshlab o‘tkaziladi.
4) insho rejalari aniq, soda ga shaklida bo‘lishi lozim.
Boshlang‘ich sinflarda erkin insholarga katta o‘rin berilmog‘i kerak. Bu insholar bolalarning 
yosh xususiyati nuqtai nazaridan tanlanadi. umumta’lim maktablarining 4-sinflari uchun darslik 
sifatida tasdiqlangan “ona tili” darsligidagi 89-mashq misolida fikrimizni davom ettirsak. Bu 
mashqda “kuzda” mavzusida rasmli insho yozish topshirig‘i berilgan. Shuningdek, o‘quvchilarning 
so‘z boyligi hamda tasavvur qobiliyatlarini rivojlantirish, kengaytirish uchun “o‘qish kitobi” dagi 
Shukur Sa’dullaning “kuz” she’rini o‘qish ham vazifa sifatida berilgan. Shu bilan birga insho 
uchun quyidagi reja keltirilgan:
reja: 
1. kuzda ob-havodagi o‘zgarishlar
2. kuzda tabiat ko‘rinishi
3. kuzda dehqonlarning yumushlari.[2, -b.39] 
inshoni yetarli darajada o‘quvchi yozishi uchun o‘qituvchi og‘zaki ravishda tushuntirishlarni 

---

32