Seminar sabaǵınıń tálim texnologiyası modeli

Mashqalalı tálim texnologiyası

Reje:

5. 
   Mashqala texnologiyasi hám onıń maqseti;
   
6. 
   Texnologiyanıń qollanıılıwı;
   
7. 
   Iskerlik hám onıń túrleri;
   
8. 
   Mashqalalı tálim texnologiyasınńı baǵdarları
   

Mashqalalı tálim degende oqıw materialın tálim alıwshılar sanasında ilimiy izleniwge uqsas biliw wazıypaları hám mashqalaları payda bolatuǵın etip úyreniw túsiniledi.

Mashqalalı tálim bul – oqıtıwshı turaqlı túrde mashqalalı jaǵdaylar payda etip, bilim alıwshılardıń iskerligin ózbetinshe izleniw formasında etip, pánniń tayar nátiyjelerine alıp keliw usılı bolıp esaplanadı. Mashqalalı jaǵday júzege kelgende, studentlerdiń individual qásiyetlerine sáykes bolǵan ıqtıyarıy ortalıq jaratıp beredi. Oqıtıwshı mashqalalı jaǵdaydı jaratıp, onıń sheshiwge baǵdarlaydı hám waqıyalardı mexanik eslep qalmay, olardı salıstırıw, ulıwmalastırıw, analizlew, faktlerdi sintezlew zárúrligine dus keliwi múmkin. Bunda mashqalalı izleniw metodları logikalıq metodlar menen qosılıp ketkendey boladı. Obyektiv túrde hár qanday tálim oqıtıwshı ushın da, oqıwshı ushın da, jámiyet ushın da mashqaladan ibarat. Jas áwlad ózinen aldınǵı áwladlar tájriybesin úyreniwi kerek – bul jámiyet rawajınıń hár bir dáwirindegi tálim oqıtıwshı ushın sistemasında sheshiletuǵın másele. Bárkamal insan tárbiyası quramalı másele bolıp, ol tálim procesine hár tárepleme baylanıslı. Tálim procesinde mashqalalı jaǵdaydı payda etiw, onnan paydalanıw usılların jaratıw tálim sistemasnıń hár bir basqıshında úyreniletuǵın pánlerge sáykes bolıp, mashqalalı jaǵdaydı pánniń mazmunı, ózine tán xarakter qásiyetleri, onıń úyreniw metodların esapqa alǵan halda jaratıladı. Birdey jastaǵı studentlerdiń fizikalıq hám aqılıy qásiyetlerine qaray túsiniw, pikirlew, jumıs orınlaw qábiletleri de hár qıylı bolıwı múmkin. Bunı, ásirese, mashqalalı jaǵdaydı jaratıw ushın studentlerdi psixologiyalıq jaqtan puqta tayarlıǵın esapqa alıw zárúr.

Studentler alǵan bilimlerin ámelde jańa shárayatalarda qollanǵanında mashqalalı jaǵdayǵa dus keledi. Máselen, ekologiya sabaqlarında mashqalalı jaǵday jaratıw ushın tımendegidey sorawlardan paydalanıw múmkin:

1. 
   Insanlardı tábiyatqa juwapkershiliksiz túrde qarawı qanday aqıbetlerge alıp keliwi múmkin?
   
2. 
   Insanlar tábiyatqa qanday múnásebette bolıwı kerek?
   
3. 
   Ne ushın házirgi waqıtta ayırım kem ushraytuǵın ósimlik hám haywanlar joǵalıp ketpekte?
   
4. 
   Ósimlik hám haywanlardıń jasawı ushın qanday shárayatlar bolıwı kerek?
   

Bul sorawlar da studentlerdiń pikirlewine sebepshi boladı. Mashqalalı tálim anıq bir tiykarda alıp barılıp atırǵan bolsa, mashqala tuwdırıwshı sorawlar da belgili sistemaǵa qaratıladı. Olardıń biri ekinshisin tuwdırıwshı, birinshi juwabın basqası tolıqtırıp, tiykarlap, bekkemlep baradı. Mashqalalı sorawlar studentlerge túsinikli, qızıqlı bolıwı kerek. Keri jaǵdayda kópshilik studentler onı sheshiwdi oylamaydı. Qısqa qılıp aytqanda, mashqalalı tálim studentlerdi erkin pikirlew menen birge pikirlerin faktli materiallar hám dáliyllerge súyenip tiykarlawına, dúnyaqarasın qáliplestiriwge járdem beredi.

Mashqalalı oqıtıwda tómendegilerge itibar qaratıladı:

• 
  Informaciya dúzilisi;
  
• 
  Oqıwshınıń tayarlıǵı;
  
• 
  Intuitiv pikirlew;
  
• 
  Motivaciya.
  

Mashqalalı tálimniń tiykarǵı principleri:

• 
  Oqıwshılarǵa tayar bilimlerdi bermew, olardı dálillerdi ulıwmalastırıwǵa hám jaratıwshańlıqqa baǵdarlaw;
  
• 
  Biliw usılları haqqında oqıwshılarǵa qısqa maǵlıwmat berip ótiw;
  
• 
  Dóretiwshilik tapsırmalar arqalı individuallıqtı asırıw;
  
• 
  Ilimiy izleriwler arqalı pán metodların ózlestiriw;
  
• 
  Maǵlıwmatlardı oqıwshılar pikiriniń rawajlanıwı tártibinde beriw;
  
• 
  Mashqalanı qáliplestiriw, oqıwshıılardı buǵan úyretiw;
  

Mashqalalı tálimniń ózine tán qásiyetleri:

• 
  Oqıw mashqalaları sheshiledi;
  
• 
  Bilimler isenimli dálillerge aylanadı;
  
• 
  Oqıw procesi turmıslıq waqıyalar tiykarında shólkemlestiriledi;
  
• 
  Turaqlı túrde ózbetinshe islew;
  
• 
  Mashqalalar menen jeke tártipte islew;
  
• 
  Qarama-qarsılıqlardan ibarat dinamizmniń bar ekenligi;
  
• 
  Oqıwshılardıń emocional aktivligi
  
• 
  Induktiv hám deduktiv pikirlew usıllarınan paydalanıladı.
  

Dóretiwshilik iskerlik túrine qaray ilimiy, ámeliy hám kórkem túrlerge bólinedi. Iskerlik túrine qaray reproduktiv, produktiv hám dóretiwshilik túrlerge bólinedi.

Mashqalalı oqıtıw óz ara baylanısqan eki: mashqalalı oqıtıw hám mashqalalı úyreniwden dúzilgen. Mashqalalı tálim – bul oqıtıwshınıń studentlerdi izbe-iz mashqalalı jaǵdaylar dizimi aldınan oylap qoyılǵan jaratıw jolı menen mashqalalı úyteriw shártlerin támiyinlew hám olardı studentler tárepinen sheshiw procesin basqarıw boyınsha iskerlik bolıp esaplanadı.

Mashqalalı úyreniw – oqıwshılardıń bilimler hám mashqalalı jaǵdaydı analizlew, mashqalanı bildiriw hám olardı sheshiw iskerlik usılların – shamalawların ortaǵa taslaw, tiykarlaw arqalı ózlestiriwi boyınsha dóretiwshilik oqıw iskerliginiń arnawlı dúzilisi bolıp esaplanadı. Mashqalalı oqıtıw degende oqıtıwshı basshılıǵında mashqalalı jaǵdaylardı qoyıw hám olardı sheshiw boyınsha oqıwshılardı aktiv iskerligin kózde tutatuǵın hám nátiyjede kreativ túrde kásiplik bilim, kónlikpe hám tájriybeleri dóretiwshilik iyelengen hámde nátiyjede dóretiwshilik qábiletlerin rawajlandıratuǵın oqıw shınıǵıwların shólkemlestiriw túsiniledi.

Kásip-óner kollejlerinde arnawlı pánlerdi oqıtıwda paydalanılatyǵın mashqalalı texnologiyanıń maqseti: oqıwshılarǵa bilim, tájriybe hám kónlikpelerin iyeletiw, olar tárepinen ózbetinshe iskerlik usılların ózlestiriw, olardıń biliw hám dóretiwdshilik qábiletlerin rawajlandırıwdan ibarat.

Mashqalalı oqıtıwdıń psixologiyalıq aspektleri:

• 
  Dástúriy oqıtıw menen mashqalalı oqıtıwdı salıstırıw;
  
• 
  Mashqalalı oqıtıw qásiyetleri;
  
• 
  Mashqalalı oqıtıw túrleri;
  
• 
  Mashqalalı oqıtıwdı jaratıw usılları;
  
• 
  Mashqalalı oqıtıw qaǵıydaları bar.
  

Mashqalalı oqıtıw: frontal, toparlıq hám jeke kórinislerde ámelge asırıladı hám onda shólkemlestirilgen shınıǵıwlardıń túrli formaları (lekciya, ámeliy, laboratoriya hám seminar) da qollanılıwı múmkin. Pedagogikalıq ámeliyatlarda oqıtıwshı hám oqıwshı háreketler sistemasına sáykes túrde mashqalalı oqıtıwdıń úsh túrli metodları ajıratılǵan. Olar oqıw materialın mashqalalı qoyıw, izlew hám izertlew metodları. Oqıw materialın mashqalalı qoyıw metodınıń mazmunı mashqalalı jaǵday jaratıp oqıtıwshı temanıń juwmaǵın tek málim qılıp qoymay, qandayda bir muǵdarda ashıwǵa jol islep shıǵadı, ishki qarama-qarsılıqlardı tabadı, ilimiy izlew jolların kórsetedi. Mashqalalı oqıtıw arnawlı kórinistegi motivaciya – mashqalanı jaratıwǵa tiykarlanpan, sonıń ushın kásip-óner kolledjlerinde mashqalalı jaǵdaylardı shınjır sıyaqlı kórsetetuǵın materialdıń didaktikalıq mazmunın adekvat dúziwdi talap etedi. Mashqalalı jaǵdaylar belgisiz mazmun boyınsha, mashqalalılıq dárejesi boyınsha, informaciyanıń baylanıslılıq kórinisi boyınsha, basqa metodik uslublıq qásiyetleri boyınsha túrli bolıwı múmkin. Zamanagóy mashqalalı oqıtıw teoriyasında mashqalalı jaǵdaylardıń eki: psixologiyalıq hám pedagogikalıq kórinisin ajıratadı. Birinshisi, oqıwshılar iskerligine tiyisli bolsa, ekinshisi oqıq procesin shólkemlestiriwdi bildiredi. Paydalanılatuǵın pedagogikalıq mashqalalı jaǵday pedagogtıń háreketin aktivlestiretuǵın, biliw obyektiniń jańalıǵı, shıraylılıǵı hám basqa óz aldına sıpatların kórsetetuǵın, sorawlar járdeminde jaratılıwı kerek. Psixologiyalıq mashqalalı jaǵdaylardı jaratıw júdá shaxsiy bolıp esaplanadı. Arnawlı pánlerdi úyretiw procesinde paydalanılatuǵın mashqalalı oqıtıw metodikası óz ishine tómendegi bes basqıshtı aladı. Olar tómendegiler:

• 
  Mashqalalı jaǵdaydı ańlaw;
  
• 
  Jaǵdaydı analizlew tiykarında ańlatıw;
  
• 
  Mashqalanı sheshiw usılın izlew;
  
• 
  Qiyaldı kórsetiw;
  
• 
  Mashqalanıń sheshiminiń durıslıǵın tekseriw.
  

Arnawlı pánlerdi oqıtıwda mashqalalı oqıw jaǵdayın jaratıw, buń oqıwshıǵa máseleni kórsetiw forması bolıp tabıladı. Arnawlı pánlerdi oqıtıwdı shólkemlestiriwde barlıq oqıw iskerlik kolledj oqıtıwshısı tárepinen mashqalalı jaǵdaydı rejeli hám izbe-iz qoyıw hám olardı oqıwshılar tárepinen oqıw háreketler arqalı sheshiwden ibarat bolıwı múmkin. Mashqalalı oqıtıw oqıwshılardıń analizlew hám pikirlew procesinde ámelge asatuǵın analızlik sintetik iskerligine tiykarlanadı. Bul oqıtıwdıń biliw hám oqıwshılardıń dóretiwshilik qábiletlerin rawajlandırıwǵa sonday-aq, olar tárepinen mustaqıl iskerlik iyelewge qaratılǵan evristik izertlew túri. Mashqalalı sabaqtıń wazıypası: arnawlı pánlerdiń BKMların iyelew, oqıwshılarda aqılıw ámellerdi aktivlestiriw hám rawajlandırıw, kreativlikti rawajlandırıw, oqıwshılardı proektli iskerlikke alıp shıǵıw bolıp esaplanadı.