Семинар: 14-Мавзу: “Этика” фанининг предмети ва жамият ҳаѐтидаги аҳамияти reja

Antik davr axloq falsafasi. Demokrit qadimgi yunon faylasuflari ichida birinchilardan bo‘lib insonning ichki dunyosiga murojaat qiladi. U niyatni (xatti–harakat sababini) harakatdan ajratadi. Ayni paytda nomusli va nomussiz odamni nafaqat qilmishi, balki niyati orqali ham bilib olsa bo‘ladi, degan fikrni ilgari suradi. Demokrit hayo va ishonchni insonni qing‘ir ishlardan qaytarib turuvchi kuch tarzida ta’riflaydi. Faqat ruhan zaif va gumroh odamlargina o‘z muvaffaqiyatsizliklarini ma’budlar, taqdir va tasodifdan ko‘radilar. Nodon va yomon odam lazzat, baxt hamda hayotning maqsadi haqida noto‘g‘ri tasavvurga ega bo‘lgani uchun o‘zini baxtsizlikka mubtalo qiladi.

Suqrot (yunoncha sokratos, miloddan avvalgi 470–399 yillar) ning fikricha, polis bilan fuqaro o‘z huquqlari jihatidan teng emas: ular ota bilan o‘g‘ilga o‘xshaydi. Axloqning asosiy mohiyati – o‘zgarmas va abadiy asl fazilat bo‘lmish Donishmandlik. U axloqiy hatti–harakat mezoni hisoblangan ilohiy yozmishga mos keladigan benuqson faoliyatdir. Axloqning manbai esa insondan tashqarida, ilohiydir.

Aflotun axloqshunosligining muhim xususiyati shundaki, unda axloqning asosi, axloqiy namuna sifatida ilohiylik olinadi. Faylasufning fikricha, kimda–kim Xudoning marhamatiga erishmoqchi ekan, unga iqtido qilmog‘i, undan namuna olmog‘i kerak; Xudo barcha narsalar uchun mezon; faqat Xudoga ishonuvchi va taqlid qiluvchi kishigina Donishmand bo‘lishi mumkin.

Arastuning axloqiy qarashlari, asosan o‘g‘liga bag‘ishlangan «nikomaxning axloq kitobi» va «evdemning axloq kitobi» hamda «katta axloq kitobi» risolalarida o‘z aksini topgan. Arastu qadimgi yunon mutafakkirlari ichida birinchi bo‘lib ixtiyor erkinligini axloqning asosi sifatida olib qaraydi va axloqiy fazilatni, Aflotunga qarama–qarshi o‘laroq, ruhning tug‘ma xususiyati emasligini, balki kasb etiladigan (hosil qilinadigan) sifat ekanini aytadi.