Семинар: 14-Мавзу: “Этика” фанининг предмети ва жамият ҳаѐтидаги аҳамияти reja

3. Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov. Gedonizm va evdemonizm ta’limotining axloqiy ahamiyati.

Iixtiyor erkinligi nima, degan masalaga to‘xtalamiz. Ixtiyor erkinligi eng avvalo ixtiyorning uch bosqichda voqe bo‘lishi bilan bog‘liq. Birinchi bosqich – ichidan faqat bittasini tanlab olish va harakatga aylantirish mumkin bo‘lgan alohida xohish - istaklarning tug‘ilishidan iborat. Ikkinchi bosqichda mazkur xohishlarning o‘zaro bir - birini tutib turishi, teng holatga keltirishi yuz beradi va bu tanlov oraqali bir qarorda to‘xtash imkonini yaratadi. Uchinchi bosqich tanlangan hohishning o‘ziga mos jismoniy harakatga o‘tishi bilan belgilanadi.

Ixtiyor erkinligi to‘g‘risida fikr yuritishdan oldin erkinlikning o‘zi haqida mulohaza qilib ko‘rish lozim bo‘ladi. CHunki «erkinlik» atamasi bir tomondan, sodda, aniq hammaga tushunarli so‘z, ikkinchi tomondan esa o‘ta murakkab, tumanli, o‘zgarib turuvchi tushuncha; u hammani, ayniqsa yoshlarni ohang rabodek o‘ziga tortadi. «aslida esa tarixda erkinlik nomi ostida ko‘p ulug‘ ishlar amalga oshirilgan, lekin aynan shu nom bilan qanchadan–qanchadan gunohlar qilingan. Har bir kishining xayoliga yuragi dukillab urib ketadigan shu nom bilan qanchadan–qancha jinoyatu nodonliklar, ehtiros aldoviyu so‘qirliklar o‘zini bezadi va bezamoqda» ^. Aynan shuning uchun ham u hech qachon mutlaqlik kasb etolmaydi, uni doim zamon, makon, inson va narsalar erkinligi – boshqa erkinliklar cheklab turadi, inson butunlay erkinlikka erisholmaydi.