Semema va uning tarkibiy qismlari

Leksema semantik imkoniyatining torayishi. Leksema sememasining biror tomondan ixtisoslashuvi boshqa sememaning butkul so‘nishiga olib keladi. Masalan, keng qamrovli tushunchani ifodalovchi leksemalarning qamrovi torayib ketadi. Bu, ayniqsa, turdosh otning atoqli otga aylanishida, so‘zning terminologik mohiyat kasb etishida yaqqol ko‘zga tashlanadi.

Mantiqiy mushohada uchun Bir kishi yo‘lovchi avtomobilni to‘xtatib: Aka, qayoqqa ketyapsiz, men falon joyga bormoqchi edim, olib ketmolmaysizmi, iltimos, – dedi. Olib ketardim, endi olib ketmayman, – dedi haydovchi va mashina yeshigini shartta yopib, jo‘nab ketdi. Hadovchi nega ranjidi?

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1.Hosila semema qanday vujudga keladi?

2.Metaforaga ta’rif bering.
3.Sinekdoxaning mohiyatini tavsiflang.
4.Metonimiya nima?
5.Sinekdoxa va metonimiyaning umumiy va xususiy jihatlari haqida gapiring.
6.Vazifadoshlikni tavsiflang.
7.Sinekdoxa va vazifadoshlikning umumiy va xususiy jihatlari haqtda gapiring.


Test

1.Polisemantik leksema ma’nolarini farqlovchi omil: A) sinonimik va antonimik qator B) uyadoshlik va graduonimik qator C) variantdoshlik va omonimik qator D) ko‘chish usuli

2.Bir predmetdagi tashqi belgining boshqa bir predmetdagi xuddi shunday belgiga o‘xshashligiga ko‘ra so‘z ma‘nosining ko‘chimi qanday nomlanadi? A) metonimiya B) sinekdoxa C) vazifadoshlik D ) metafora
3.Bandangman, xudoyimsan jumlasidagi xudoyim so‘zi qanday ko‘chim hisoblanadi? A) metonimiya B) metafora C) kinoya D ) vazifadoshlik
4.Men otamga qarayman, parvarish qilaman gapida qaramoq so‘zida qanday ko‘chim mavjud? A) metonimiya B) metafora C) kinoya D) vazifadoshlik.
5. Metafora yo‘li bilan ma’nosi ko‘chgan leksemani aniqlang. A ) Samolarga usharman, yulduzlarni qucharman B) Qahratonqish keldi C) Tuyog‘imiz ko‘paysa ko‘paydiki, kamaygani yo‘q D) To‘g‘riga zavol yo‘q.
6.Bitta shu tayoq bilan oltita bolani boqdim. Ushbu gapdaga ma’no ko‘chish yo‘lini toping. A) leksemalar o‘z ma’nosida qo‘llangan B ) metonimiya C) metafora D) vazifadoshlik