Semema va uning tarkibiy qismlari

3. Leksema semantikasidagi lisoniy o‘zgarish.
Ma’lum bo‘ladiki, leksema semantikasidagi lisoniy o‘zgarish quyidagi natijalarga olib keladi:
1.Leksema nutqiy ma’nosining ixtisoslashuvi natijasida yangi sememaning vujudga kelishi. “Qushning ikki yonida harakatlanib uchish vositasi” sememasigagina ega bo‘lgan qanot leksemasi bugungi kunda “samolyotning ikki yonidan chiqib turgan havoda suzish va muallaq turish vositasi” sememasiga ham ega polisemantik leksemaga aylangan.
2.Aniq ma’noning mavhum ma’noga aylanishi natijasida ixtisoslashuvga zid ma’noviy kengayish yuz berib, yangi sememaning vujudga kelishi. Masalan, otlanmoq leksemasining dastlabki sememasi “otga minish” bo‘lib, bugungi kunda bu semema o‘ta kuchsizlanib, leksema, asosan, “biror joyga borish uchun hozirlanish» sememasi bilan yashaydi.

Mustaqil o‘qish uchun Gugurt uyni ham isitadi, yong‘in ham chiqarishi ham mumkin Disfemizm (qo‘pol ifoda) larning muloqot xulqini ifodalovchi vosita sifatidagi roli o‘ziga xos. “Demokratiya”ning jadallashuvi natijasida, qolaversa, 1948- yil 10- dekabrda BMT bosh Assambleyasi tomonidan inson huquqlari Deklaratsiyasida so‘z erkinligi to‘g‘risidagi Qonunning qabul qilinishi natijasida G‘arb OAV va boshqa axborot manbalarida disfemizmlardan foydalanish ommalashib ketadi. Hatto endilikda uni o‘rganish, tasnif qilish, talqin va tahlil etish davr taqozosi sifatida qaralmoqda. Biroq disfemizm nafaqat bo‘yoqsiz, beteraf ma’noni buzish, qo‘pollashtirish bilan, balki tabulashtirilgan mazmunning o‘zini ochiq ifodalashi bilan ham xarakterlanadi. Sharq madaniyatida bunday ifodalardan, aksariyat hollarda, voz kechiladi. Masalan, "Qur’on — maxluqdir" degan gap chiqib, ixtilof kuchayib, hatto xalifalar odamlarni shu gapni aytishga majburlashgacha ham borishgan. Fitna jarayonida “mashhur ulamolar hammaning oldida shu gapni aytsa, keyin xalq shunga ergashadi” degan maqsadda buyuk olimlarni ham aytishga majburlashgan paytlar bo‘lgan. Biroq Ahmad ibn Hanbal boshliq ulug‘ olimlar bunga ko‘nmay turib olishgan. Urib-kaltaklab, qamab, qiynashsa ham, bu gapni aytishmagan. Shunda ba’zi olimlar bu gapni ishora bilan aytib, vaziyatdan qutulib chiqib ketishgan. Ularning ichida imom Shofe’iy rahmatullohu alayh ham bo‘lgan ekanlar. U kishini xalifaning oldiga olib kelib, hammaning oldida shu gapni aytishga majburlashganda imom Shofe’iy: Qo‘lingda turgan narsani aytyapsanmi? – deb so‘raganlar. Ha, shuni, – deyishgan. Ha, u maxluq, – deganlar. Shu javobidan keyin u zotni tinch qo‘yishgan. Aslida imom Shofe’iy xalifaning qo‘lida turgan qog‘oz kitobga ishora qilganlar va maxluq deganda Allohning kalomini emas, balki qog‘ozga chop qilingan, muqovalangan kitobni nazarda tutganlar. Ko‘rinadiki, zakiy alloma disfemik vositadan unumli va mantiqli foydalanib, o‘z e’tiqodiga putur yetkazishdan saqlangan.