Semasiologiya; etimologiya; frazeologiya

Frazeologiya tildagi turg`un birikmalarni o`rganuvchi sohaqir.

Tilning lug`at boyligi ikki qatlamdan iborat bo`ladi. Lug`at boyligi birinchi qatlami so`zlardan tashkil topadi, ikkinchi qatlami esa semantik tomondan so`zga teng keladigan turli birikmalardan tashkil topadi. Bunday birikmalar tilshunoslikda frazeologik iboralar deb ataladi.

Frazeologik iboralar tuzilishi (shakliga) ko`ra so`zlardan farq qiladi. Frazeologik iboralar ikki yoki undan ortiq so`zdan iborat bo`ladi. Shuning uchun ular so`z birikmasi va gapga o`xshab ketadi. Lekin ular so`z birikmasi yoki gapga kiritilmay, lug`aviy birliklar qatoriga kiritiladi.

So`z birikmasi ham nutq paytida hosil qilinadi. Lekin iboralar so`zlarning qotib qolgan turg`un birikmalari hisoblanib, qadimdan shu holga kelib qolgan, ularda grammatik aloqa yo`qolgan bo`ladi. Iboralar komponentlari orasidagi bog`lanish turg`un bog`lanish bo`ladi. Shuning uchun iboralar tarkibidagi so`zlarni boshqa so`zlar bilan almashtirish yoki so`zni olib tashlash, yoxud boshqa so`zni qo`shib qo`yish mumkin emas. Ulardan anglasqilgan ma`no bir so`zning ma`nosiga teng keladi.

Iboralar quyidagi yo`llar bilan vujudga keladi.

1. 
   Iboralar turli hodisalarni taqqoslash, qiyoslash yo`li bilan hosil bo`ladi. Tomdan tarasha tushganday kabi.
   

1. 
   Ba`zi iboralar maqol, ertak asosida vujudga kelgan: berdisini aytguncha.
   
2. 
   Ba`zi iboralar urf-odatlar asosida vujudga kelgan: terisiga somon tiqmoq.
   
3. 
   Ayrim iboralar tarixiy shaxslar harakati asosida vujudga kelgan: Sulaymon o`ldi devlar qutuldi.
   
4. 
   Iboralarni shoir, yozuvcqilar yaratadi.
   

Leksikografiya tilshunoslikning amaliy bo`limlaridan biri bo`lib, lug`atlarning tiplari, prinsiplari haqidagi fan hisoblanadi. Lug`atlar ikki xildir:

• 
  Ensiklopedik lug`atlar;
  
• 
  Filologik lug`atlar.
  

Ensiklopedik lug`atlar fan va texnikaning turli sohalarini o`z ichiga oluvchi lug`atlardir.

Filologik lug`atlar: izohli lug`atlar, sinonimlar, omonimlar, antonimlar lug`ati, dialektal, etimologik, orfografik, chastotali, terminologik lug`atlar, bir tilli, ko`p tilli lug`atlar kabi turlarga bo`linadi.

Izohli lug`atlarda biror bir so`zning ma`nosini izohlash uchun berilgan ta`rif va tavsif lug`at maqolasi deyiladi.

Onomasiologiya narsa va hodisalarga nom berish hamda uning sabab-qonuniyatlarini o`rganadi.