Selluloza ishlab chiqarish texnologiyasi

1. Natriy gipoxlorit bilan oksidlash
. 
Natriy gipoxlorit ko‘k-
sariq rangli kristall. Suvda eriydi (30
o
C da 50 %, 15
o
C da 30,6 %). 
faol xlor miqdori 95,2 %. Sellulozaning natriy gipoxlorit bilan 
quyidagi kimyoviy reaksiyalarga kirishishi kuzatiladi:
NaClO + H
2
O ↔ NaOH + HOCl;
HOCl → HCl + O;
H
2
CO
3
+ NaOCl ↔ NaHCO
3
+ HClO;

---

43
Na
2
CO
3
+ HOCl ↔ NaHCO
3
+ NaClO;
2HClO + ClO` → ClO`
3
+ 2HCl (pH < 7);
3HClO + ClO` + 2Cl
–
(pH > 7).
Gipoxloritlarni oksidlash xususiyatini quyidagicha ifodalash 
mumkin: ionlar o‘rtasidagi muvozanat muhit o‘zgarishi bilan 
o‘zgaradi, ya’ni: agar muhit kislotali bo‘lsa, muvozanat gipoxlorit 
kislotaning parchalanish tomoniga qarab siljiydi, muhit ishqoriy 
bo‘lsa, gipoxlorit ioni hosil bo‘lishi kuzatiladi. Shuning uchun 
oqartirish jarayonida pH = 7,0–7,5 bo‘lsa, xavfli zona deb yuritiladi. 
Bunda yuqoridagi kompleks (HClO` · ClO`) ning ta’siri kuchli bo‘-
ladi. Odatda, oqartirishni muhit ishqoriy bo‘lganda (pH = 9,0–10,0), 
uy temperaturasida olib borish tavsiya etiladi.
2. Paxta sellulozasini vodorod peroksid bilan oksidlash.
 
Sellulozani vodorod peroksid bilan oqartirishda oqartiruvchi 
moddadan tashqari boshqa qo‘shimcha moddalar ham ishlatiladi. 
Bu esa vodorod peroksidi bilan oqartirish jarayoni tezligini 
belgilab beradi. Vodorod peroksidining dissotsiyalanishi quyida-
gicha:
H
2
O
2
= H
+
+ HO
2
–
.
Bu yerda HO
2
–
ioni faol oqartiruvchi reagent. Ionlanish jarayo ni 
vodorod ionlarini ishqor bilan neytrallashda kuchayadi. Noqu lay 
sharoitda (og‘ir metallar ionlari ta’sirida, bular vodorod peroksi-
dining parchalanishida inisiator rolini bajaradi) vodorod peroksidi 
suv va gaz holidagi kislorodga parchalanadi:
2H
2
O
2
↔ 2H
2
O + O
2
.
Quyidagi qo‘shimchalarning jarayonda ishtirok etishi shart 
hisoblanadi: natriy ishqori, natriy silikat, magniy sulfat. Natriy 
silikat bufer vazifasini bajarishdan tashqari, vodorod peroksidi bilan 
oqartirishni barqarorlaydi va qurilmalarning korroziyaga uchrashini 
kamaytiradi – metall yuzida himoya parda hosil qiladi.

---

44