Scientific progress volume ǀ issue ǀ

BIOECOLOGY OF COCCINELLIDS OF BUKHARA REGION 
 
ABSTRACT 
In this paper, the altruistic behavior of some representatives of the family 
Sturnidae 
–
Sturnu roseus and Acridotheres tristis was observed. Some separate part of 
the hair population is known for feeding the children of alien couples who, during the 
period of domestication, sacrificed themselves in order to profit from the reproduction 
of other birds of prey and showed altruistic behavior. 
Keywords:
Entomoacariphage, Coccinella undecimpunctata, family Sturnidae, 
Acridotheres. 
 
Қишлоқ
хўжалик 
екинларининг 
ҳосилдорлигини 
оширишда 
зараркунандаларга қарши самарали ва атроф–муҳитга зарарсиз кураш воситаси 
усулларидан фойдаланиш истиқболли ҳисобланади.
Зараркунанда ҳашарот ва каналарга қарши курашда кимёвий усул жаҳон 
миқёсида кенг қулланилса
-
да,аммо бундай инсекто
-
акарицидларнинг етарлича 
танлаб таъсир етиш хусусиятига ега емаслиги маълум бўлиб қолди,яъни 
пестицидлар биологик агентларни,биринчи навбатда еса зараркунандалар 
оммавий кўпайишини олдини оладиган табиий кушандалари ҳисобланган энтомо
-
акарифагларни қириб йўқотади (Ҳамроев,1996).Бундан ташқари,кўпчилик 
зараркунандалар пестицидларга барқарорлик (резистентлик) ҳосил қилганлиги 
туфайли агробиоценозлар фитосанитария ҳолати ва қишлоқ хўжалик экинларини 
етиштириш жараёнига ҳам салбий таъсир этмасдан қолмайди.

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 
ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 537
Ўзбекистонда ҳам қишлоқ хўжалик экинлари заракунандаларига қарши 
кураш кимёвий усулда амалга оширилган.
Аммо заҳарли кимёвий 
препаратларни,айниқса юқори тоқсик моддали бирикмаларни кенг қўллаш атроф
- 
муҳитга тузатиб бўлмайдиган даражада талофат етказиши мумкин.Яни сув 
ҳавзаларининг 
ифлосланишига,фойдали 
энтомофаглар,ўсимликларни 
чанглатувчилар сонини кескин камайтиришга ,қишлоқларда
экологик вазиятнинг 
кескинлашувига, аҳоли орасида касалликларнинг ўсишига олиб келди.(Азимов ва 
б.1985).Буларнинг барчаси ўсимликларнинг биологик ҳимоясига нисбатан 
талабнинг янада ошишига сабаб бўлди.Бунда асосий омиллар тариқасида қишлоқ 
хўжалик экинлари зараркунандалари ривожланишининг олдини оладиган 
йиртқичлар ,паразитлар ва касаллик қўзғатувчилар алоҳида аҳамиятга егадир.
Йиртқич энтомофаглар орасида кокцинеллидлар оиласи вакиллари қишлоқ 
хўжалик экинларининг кўпчилик зараркунандаларини самарали бартараф 
қилишда муҳим аҳамият касб етадилар.
Зараркунандаларни бартараф қилишда 
кокцинеллидлардан 
фойдаланиш 
шу 
куннинг 
муҳим 
вазифаларидан 
ҳисобланиб,замон талабига кўра пестицидлар қўлланишини биологик воситалар 
билан алмаштириш масаласи кўндаланг бўлиб турибди.Аммо ўрганилаётган воха 
шароитида бу гурух ҳашоротлар –
энтомофаглар тўғрисида етарлича маълумот 
бўлмаганлиги туфайли уларни зараркунандаларга қарши қўллаш масаласига 
тегишли эътибор қаратилмаган.Хонқизи қўнғизларининг биологияси, ҳаёт цикли 
ва экологик хусусиятларининг режали ўрганилиши айрим муҳим амалий ва 
назарий муаммолар ечимини топиш имкониятини яратишимумкин.
Маълумки кўпчилик энтомофоглар , асосан, баҳор ва ёз ойларида 
бедазорларга йиғилади.Аммо беда ўримида экинда йиғилган фойдали 
ҳашароклар
сингари хонқизи қўнғизи қўнғизлари ҳам кўплаб қирилиб 
кетади.Шуни инобатга олган ҳолда,беда ўриш агрегатлари –
КИР
-
1,5 ВА КУФ
-1,8 
олдига махсус силкиткичлар қўйиб, ўримда кўпчилик кокцинеллидларни сақлаб 
қолиш мумкин(Хамрасов,1996).Беда ўримида даланинг ўртасидан унинг четига 
қараб ҳосилни йиғиш ҳам бир мунча қўнғизларнинг учиб ,бошқа екинларга ўтиши 
ҳисобига омон қолишига имкон беради. Дала четларида нектар берувчи 
ўсимликларни ғўза дефолияцияси бошланишидан олдин учмуддатга екиш 
кокцинеллидларни бу екинга жалб қилибгина қолмай , балки унинг қишлаш 
миқдорини ҳам назоратга нисбатан 45% ғўза дефолиацияси ўтказилган дала 
четларидаги қишловчи қўнғизларга нисбатан 62,5% ортиқ еканлигини кўрсатади
(Хабибуллаев,1996). Қорақўл тумани ўрмон хўжалиги боғида турли мевали 
дарахтлар: 
олма, 
нок,бодом, 
гилос, 
ўрик, 
шафтоли, 
олхўри, 
қизилсултан,кўксултан, олча, шунингдек арча,терак, қарағай, чинор, каби мевасиз 
дарахтлар екилган ва турли кўчатзорлар барпо етилган.Мазкур ўрмон хўжалиги 
боғида йил давомида кимёвий моддалар билан тез тез ишлов бериб туриладию Бу 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3