Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 246
пайғамбарга аталган оби ҳаёт суви тўкилгани учун узоқ умр кечирар эмиш. 
“Чинорга айланган йигит” афсонасига кўра, Қизилқум томонда Қалдирғоч исмли 
беҳад гўзал, барно қиз турмуш қуриш таклифини билдирган йигитларга кимки, 
бориб Сайҳун дарёсидан сув олиб келтира олса, унинг ҳаётбахш суви билан 
овулимиз одамларининг чанқоғини қондира олса, ўша баҳодирга турмушга 
чиқаман, –
деб шарт қўяди. Аймек исмли чўпон бу гапни эшитиб, ўз бахтини 
синаб кўриш мақсадида йўлга тушади ва Қалдирғочнинг бу тилагини бажо 
келтириш учун кўп қийинчиликларни бошдан кечиради. Аймекнинг ноласи 
худога етиб, мешидаги сўнгги томчи томган жойдан катта чашма отилиб чиққан, 
унинг бўйида ўтирган йигит эса чинор дарахтига айланиб қолган эмиш. 
Қалдирғоч ҳам чўпон йигит сув олиб келганлигини эшитиб, ярим кеча дугоналари 
билан Аймекни кўргани келади ва нигоҳи шарқираб оқаётган булоқ бўйида 
чинорга айланиб қолган йигитга тушиб: элу юрти учун оби ҳаёт келтирган 
йигитга жоним фидо бўлсин! –
дея дарахтни қучоқлаб йиғлайди. Шу он 
Қалдирғоч ҳам дугоналари куз ўнгида чинорга мангу чирмашиб қолади. 
Қалдирғоч билан Аймек яшаган овул ўшандан буён Томдибулоқ деб аталар экан. 
Бир
-
бирларига чирмашган икки дарахт ҳам ҳануз мавжуд. Чинор барглари ҳақида 
яратилган афсонага кўра эса, бир авлиёнинг битта ўғли билан бир қизи бўлиб, 
босқинчилар бостириб келиб, у кишининг болаларини ўлдиришади. Бу
икки 
норасида гўдак –
бир ўғил билан бир қизнинг қони тўкилган жойдан икки дарахт 
ўсиб чиқади. Ана шу дарахтлар биринчи чинорлар бўлган экан. Шунинг учун 
чинор барглари одам кафтини, яъни беш панжани эслатар эмиш. Чинор дарахтига 
алоқадор тавсилотлар антропонимик, яъни тарихий шахслар номи билан боғлиқ 
афсона ва ривоятлар таркибида ҳам учрайди. Махдуми Аъзам, яъни Сайд Аҳмад 
Косоний
5
ҳақидаги афсонада ҳам юртимизга чинор дарахтининг кириб келиши 
ҳақида сўз боради. Бир оқшом ул зот Маккадан келаётганида Бағдод шаҳрида бир 
одам:
–
Мени олиб кетинг! –
деб ялинибди, Маҳдуми Аъзам:
–
Майли, саҳар қайтишимга ҳозир бўлиб тур. Бир чинорни олиб ўтаман, сен 
шу чинорнинг томиридан маҳкам ушлаб олсанг, мен билан кетасан, дебди.
Маҳдуми Аъзам бир чинорни Кавотордан суғуриб олиб келаётган экан, 
ҳалиги кишига чинорнинг томирини шалбиратибди. У ҳам ўзини эплаб чинорнинг 
5
Маҳдуми Аъзам 
- 
тўлиқ исми Саййид Аҳмад ибн Мавлоно Жалолиддин хожаги Косоний Махдуми Аъзам. У 866 
ҳижрий, яъни 1461
-
1462 милодий йилда ҳозирги Наманган вилоятига қарашли Косон туманида дунёга келган. 949 
ҳижрий –
1542 милодий йилда 83 ёшда оламдан ўтган бўлиб, Даҳбед қишлоғига дафн этилган. Махдуми Аъзам 
нақшбандийлик тариқатининг назарий
-
ахлоқий асосларига доир «Асрор ул
-
никоҳ», «Самоия», «Вужудия», «Одоб 
ул
-
солиҳин», «Одоб ул
-
сиддиқин», «Ганжнома», «Рисолат уз
-
зикр», «Рисолаи фаноия», «Рисолаи чаҳор калима», 
«Рисолаи фатҳнома», «Рисолаи батохийя (қовун)», «Рисолаи мерож
-
ул
-
ошиқин», «Рисолаи кулли Наврўз», 
«Рисолаи Бобурия», «Рисолаи шабиийя», «Рисолаи илмий» каби асарлар муаллифидир 
(Бу хақда қаранг: