Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
380 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Nizomiy o‘zining “Yetti go‘zal” she’rida Shida ismli geometriya, astronomiya, tabiblik, 
rassomlik va hattotlik ilmlarini to‘liq egallagan buyuk insonni gavdalaydi. Yangi me’morchilik 
inshootlari, shaharlari asosida erkin ijodiy shaxs ta’siri va insoniylik g‘oyasi paydo bo‘ladi. 
Alisher Navoiy davridagi insonparvarlik g‘oyalari Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy 
misralarida o‘z aksini topadi va ularning she’rlarida biz erkin ijodiy badiiy g‘oyalarni ko‘rishimiz 
mumkin: 
(“Sab’ai sayyor” dostonidan parcha) 
Borcha Moniyni qildilar hozir, 
Dedilar: “Ki-ey funun aro mohir”. 
Sihhatig‘a yana sabab bo‘lg‘il. 
Ta’big‘a boisi tarab bo‘lg‘il. 
Qasrlar ziynatig‘a ohang et, 
Bu yetti qasrni yetti rang et. 
Naqshini ulcha sen bilursen, qil, 
Neki ko‘ngling tilar qilursen, qil, 
Sanga, ne na’v qil, demak so‘z emas, 
Har kishi so‘z bilur, bu so‘zni demas”
She’riyatning fandagi o’rnini al-Juzjoniy va Fuzuliy ham alohida qayd etib o‘tadilar. Al-
Juzjoniy uch xil proporsiya turini ko‘rsatadi: arifmetik, geometrik va garmonik. Fuzuliy esa “Fansiz 
she’riyat – bu asossiz devor kabidir, asosi yo‘q devorga esa umuman ishonch yo‘q”, deb aytadi. U 
she’riyatni falsafiy va matematik fanlarsiz, mantiqsiz tasavvur qila olmaydi.
Yakdillik g‘oyasi insonparvarlik g‘oyalari, erkin ijodiy shaxs, fan va san’atning o‘zaro ta’sirini
tashkil topishiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu g‘oyalar va fikrlarning namunasi bo‘lib tarixiy yodgorliklar 
xizmat qiladi. Ulardagi proporsiya – bu ichki go‘zallik namunasi bo‘lib, ularni doimo his qilish 
mumkin. 
Tabiiy matematik fanlar ob’yektiv haqiqatlarning mavjudligini o‘rgatib, yoshlarni haqiqat 
uchun kurashishga o‘rgatadi. “Platon menga do‘st, lekin haqiqat ustunroq” tamoyili bo‘yicha o‘z 
fikrlarini isbotlashga va himoyalashga yordam beradi. Dunyoning rivojlanish qonunlarini o‘rgata 
turib, unga ta’sir etish yo‘llarini ko‘rsatib, ular insonlarda tabiatga, Vatanga bo‘lgan mehrni 
oshirishda katta rol o‘ynashini alohida ta’kidlab o‘tish kerak.
Fundamental ehtimollar qonuni isboti, simmetriya prinsipi, moslik va qo‘shimchalar prinsipi, 
insonni noosfera davriga kirib borishi to‘g‘risidagi izlanishlar inson sivilizatsiyasi rivojiga katta 
hissa qo‘shdi.
Matematikani o‘rganish fikrlash madaniyatini rivojlantirib, uni tarbiyalaydi, insonni mantiqan 
o‘ylashga, unda aniqlik va isbotga, fikrlarni izohlashga o‘rgatadi. Matematika tadqiqotlarni 
mohiyatga taalluqli bo‘lmagan keraksiz tushuchalar bilan to‘ldirmaslikka, muhim bo‘lgan 
tushunchalarni tadqiq qilishga o‘rgatadi.
Bularning barchasi inson faoliyatining turli sohalarida vujudga kelayotgan masalalarni hal 
etilishida katta ahamiyat kasb etadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Ахадова М. Ўрта Осиёлик машҳур олимлар ва уларнинг математикага доир ишлари. 
Тошкент, 1983. 
2. Булатов М.С. Геометрическаяч гармонизация в архитектуре Средней Азии IX-XI вв. 
М., 1978.
3. Зенкевич И.Г. Эстетика урока математики. М., 1981.