Say d u lla m irzayev

«Studentlikda otadigan
ildizlaringizdan... birinchisi, albatta, bilim. C hunkisizlar bu yerda
avvalo bilim deb yuribsizlar. Lekin... bilimli kishining yana bir
zo ‘r ildizi bo ‘lishi kerak. Bilasizlar, butun iste ’dodini xalq uchun
sarflagan ulug' odam lar o 'zla rin i grajdanin deb ataganlar.
S tu den tlikd a voyaga ye ta d ig a n yan a bir ildizin giz m ana shu
та ’nodagi grajdanlik bo ‘lishi kerak... Shu ildizlarning biri о ‘qishda
о ‘ssa, biri ja m iya t uchun qilingan ishda о ‘sadi. Ildizlar bir daraxtga
kelib birlashganday, bular ham hayotlaringizda birlashib, bir-biriga
k irish ib k e ta d i. Shu ild izla rin g iz qan ch alik chuqur bo ‘Isa,
shunchalik keng shoh yo ya olasizlar, qanchalik mustahkam bo ‘Isa,
y e r yuzida shunchalik mahkam qad ко ‘tarib tura olasizlar».
«Uch ildiz» asarida Abdulla Qodiriy va Oybek romanlaridagi 
badiiy nafosat, Abdulla Qahhor ijodiga xos ixcham, lo‘nda til 
hamda ruhiy tahlil san’ati ro‘yirost namoyon b o ‘ladi. Bu hoi 
P. Qodirovning ustozlar maktabidan saboq olganini, ularning 
an ’analarini ijodiy davom ettirganligini ochiq ko‘rsatadi.
P. Q o d iro v n in g «Q ora k o ‘zlar» (1965) ro m an id a 
chorvadorlar hayoti, qishloq va unda yashayotgan odamlarga 
doir muammolar Ismat bobo, Xolbek, H ulkar kabi obrazlar 
faoliyati vositasida yoritilgan. 1977-yilda yozilgan «Olmos 
kamar» romanida esa katta shaharlarni yangi zamon talablariga 
moslab qayta qurish va obodonlashtirish jarayonida yuzaga 
kelgan m urakkabliklarni b a rta ra f etish, qadimiy ezgu urf-
356

---

o d a tla rn i, iqlim s h a ro itin i saq lab q o lish b ilan b o g ‘liq 
m uam m olar o ‘zining badiiy ifodasini topgan. Muhimi, shu 
muam m olarni hal qilish asnosida asar qahram onlariga xos 
ruhiyat iqlimlari tadqiq etilgan.
P. Qodirovning uzoq o ‘tmish haqida yozilgan «Yulduzli 
tunlar» (1978), «Avlodlar dovoni» (1988), «Ona lochin vidosi» 
(2000) romanlarini m a’lum m a’noda o ‘ziga xos bir trilogiya 
deb atash mumkin. Zero, ular mavzu, g ‘oyaviy mazmun va 
asosiy obrazlar e’tibori bilan bir-biriga yaqin turadi. H ar uchala 
asarda ham temuriy hukm dorlar hayoti, ular bilan b o g iiq
voqealar aks etadi. Bu rom an lar o ‘rtasidagi o ‘zaro ichki 
mantiqiy bog‘lanish ham, aw alo, ana shunda namoyon bo‘ladi.
«Yulduzli tunlar» rom ani P. Qodirov ijodida faxrli o ‘rin 
egallaydi. Adib bu romanni yaratish bilan tarixiy mavzuni badiiy 
o ‘zlashtirishning yangi bir nam unasini k o ‘rsatdi. 0 ‘zbek 
adabiyotidagi tarixiy-biografik romanchilikni yangi bosqichga 
ko‘tardi. «Yulduzli tunlar» romani o'zining chuqur realizmi va 
qiziqarli qilib yozilganligi bilan nasrimiz shuhratiga shuhrat qo‘shdi.
«Yulduzli tunlar» — tarixiy-biografik roman. U nda ulug‘ 
o ‘zbek sh o iri, ad ib i va m a sh h u r p o d sh o h Z a h irid d in
M uham m ad Boburning ziddiyatli hayoti, dolg‘ali faoliyati, 
hayotdan o ‘z shaxsiyatiga munosib o ‘rin topish yo‘lida chekkan 
aziyatlari, hayot-m am ot k u rash larid a k o ‘rsatg an shaxsiy 
qahramonliklari keng k o iam d a tasvirlab berilgan.
Roman sujeti Boburning Andijondagi yoshlik chog‘larini 
ta sv irla sh d a n b o sh lan ib , u ning S h ay b o n iy xo ng a q arsh i 
kurashda goh yengib, goh yengilib, nihoyat Afg‘oniston va 
H indistondagi tarqoq xonliklar ustidan g ‘alaba qozonishi, 
«Boburiylar sulolasi»103 deb nom olgan yirik feodal davlatni