Say d u lla m irzayev

Dutorni eng yaxsh i chalar edi u,
K ashtaga bahorni y o ya r edi u.
Nonlarni do ‘ndirib yopar edi u,
Ruhlarga yong ‘inni solar edi u.
Shoir Hoshimboyvachcha haqida yozganida esa misralardan 
g‘azab va nafrat chaqnaydi: «Boshida «alif» yo‘q, dilda qilcha 
nur», «Bu shaloq yigitning bilgani zulm» va hokazolar.
Oybek «Baxtigul va Sog‘indiq» d o sto n id a ham hayot 
haqiqatini real aks ettirgan. Shoir bunda folklor boyliklaridan 
ijodiy oziqlangan. Bu asar xalq og‘zaki ijodida mavjud bo‘lgan 
sujet asosida yozilgan. U nda tasvirlanishicha, toshkentlik 
chorvador Otaboy Q arqara bozoriga borgach, sahro go‘zali 
Baxtigulga ko ‘zi tushib, unga «oshiqu beqaror» b o ‘ladi. Boy 
bu yetim qizni o ‘ziga cho‘ri-xotin qilib sotib oladi. Baxtigulning 
sevgilisi Sog‘indiq esa qizni nokas changalidan qutqarib olish 
niyatida cho‘lda Otaboy karvoniga hujum uyushtiradi. Lekin 
hujum m uvaffaqiyatsiz chiqadi va boy qizni shaharga olib 
ketadi. Biroq mard yigit Sog‘indiq tinchimaydi. U bir oz vaqt 
o ‘tgach, qizni izlab Toshkentga boradi. Otaboyga qarollikka 
yollanadi va qulay payt topib, boshqa qarollar yordam ida 
boydan qasos oladi. Otaboyning uyiga o ‘t qo‘yib, Baxtigulni 
qutqaradi. D oston m ehnatkash yigit-qizlarning zolim boy 
ustidan g‘alabasi tasviri bilan tugaydi.
«Baxtigul va Sog‘indiq» dostonining birinchi nashri (1934) 
bilan keyingi (1949, 1955, 1976-yillar) n ash rlari o ‘rtasida 
g‘ oyaviy jihatdan ham, badiiy jihatdan ham jiddiy farqlar bor. 
Chunki shoir dostonni qayta-qayta ishlagan va har safar unga 
sayqal va jilo bergan.
203

---

Oybek dostonlarida J o ‘ra, Sog‘indiq, Xolxo‘ja, L a’lixon, 
Dilbar, Emiliya singari esda qoladigan obrazlar yaratilgan. 
Oybek ikkinchi jahon urushi va urushdan so'nggi davrlarda 
ham she’riy asarlar yaratishda davom etdi.
Urush yillarida Oybek harbiy-mudofaa mavzularida xilma- 
xil asarlar yaratdi. U 1942-yilda 0 ‘zbekiston vakillari tarkibida 
frontga bordi va to ‘rt oy davomida G ‘arbiy frontdagi jang 
maydonida askarlar orasida bo id i. Bu haqda Oybek: «...faqat 
sharoitni, kishilarni chuqur o ‘rganibgina urush haqida yozish 
mumkin ekanligini angladim va frontda bir necha oy qolib 
ketdim»60,— deb yozgan edi. Demak, Oybek frontga borib, 
fro n t h a q iq a tin i, ja n g c h ila rim iz x a ra k te rin i, ru h iy a tin i 
yaqindan o ‘rganib, kelgusida yozajak asarlari uchun hujjatlar, 
dalillar yig‘ib kelgan. Uning keyinchalik nashr etilgan «Quyosh 
qoraymas» romani, «Olovli yillar» she’riy to'plam i va «Front 
bo‘ylab» (1965) kundalik daftari jang maydoniga qilingan ana 
shu safar materiallari va taassurotlari asosida yaratilgan.
Oybek urush davrida harbiy-mudofaa mavzusida «Yovga 
o iim » , « V atan n i sev», « Z afa r b iznik i» , «O na s o ‘zi», 
«Xayrlashuv», «Vatan haqida», «Yigitlarga», «Zebo», «Jangchi 
elatim oldida» singari yuzga yaqin she’rlar yozdi. Bu asarlarda 
jangchilar ruhiyati, qahramonligi, vatanparvarligi katta g‘urur 
va samimiyat bilan kuylandi. Ona-Vatan obrazi butun salobati 
bilan chizib berildi. Urush davrida Oybek she’riyatida badiiy 
m a h o ra t susaygani y o ‘q. Shoir shinelli yillarning muhim 
mavzularini o‘ziga xos mahorat bilan yoritdi.
Oybekning harbiy lirikasida milliy ruh, milliy xususiyatlar 
tasviri balqib turadi. Shoir «Yigitlarga» she’rida ajdodlarimizning 
vatanparvarligini va mardligini eslatib, yigitlarimizni ana shu 
avlod-ajdodlarim izga m unosib b o iish g a , ota-bobolarning 
qahramonlik an’analarini davom ettirishga chaqirdi: