Say d u lla m irzayev

Muhabbat osmonida go ‘zal Cho ‘Ipon edim, do ‘stlar,
Quyoshning nuriga toqat qilolmay yerga botdim-ku.
(«Qalandar ishqi»)
C ho‘lpon o ‘z she’rlarida chiroyli o ‘xshatishlar, yangi-yangi 
sifatlashlar, g‘oyat nafis va nozik metaforalar, chuqur mazmunli 
m ubolag‘ayu jo n lan tirish lar kashf qiladi. Y orqin va jonli 
manzaralar chizib, o ‘quvchiga estetik zavq bag'ishlaydi:
Ariqda suvlarning о ‘ynoqi qo ‘shig 4,
Shoxlarda uxlagan barglarni uyg'otdi.
Ayniqsa, shamolning и yumshoq sho ‘xligi,
Shoxlarda barglarni titratdi, о ‘ynatdi.
( «Barg» )
C ho‘lpon she’riyati vazn va qofiya jihatidan ham tugal, 
kam-ko‘stsiz. Shoir o ‘z ijodi bilan о ‘zbek she’riyatining asosiy 
vazni b o ‘lgan barmoqning imkoniyatlari cheksiz ekanini yana 
bir bor isbotladi. Cho‘lpon aksariyat she’rlarida asar tilining 
go‘zal va jozibadorligini ta ’minlash bilan vaznning musiqiyligi 
va o ‘lchov (ritm)ning aniq va jarangdorligiga erishadi:
Sochilgan sochlaringday sochilsa siring
Anor yuzlaringni kimga tutasan?
0 ‘zing-ku: «Ularda vafo y o ‘q»,
—
deding,
Nimaga ularni ta g ‘in kutasan.
167

---

D ilra b o q o ‘shiqdek ravon,- m usiqiy o h an g jih a tid a n
mukammal va yoqimli b o ig a n bunday misollarni C h o ip o n
she’riyatidan k o ‘plab keltirish mumkin:
Keng dalada kiyik о ‘ynar,
Kiyik ко ‘zlini yigit о ‘ylar.
Kiyik ко ‘zi ко ‘ngil tortar,
Oshiq ко ‘rsa dardi ortar.
Xullas, Choiponning she’riy tili nihoyatda boy, mukammal 
shakllangan. C h o ip o n tilining bu xususiyatlari uning nasriy 
asarlariga ham tegishlidir. Darhaqiqat, C hoipon «Qor qo‘ynida 
lola», «Kleopatra», «Oydin kechalarda», «Nowoy qiz», «Nonushta» 
(hikoyalar), «Yov» (qissa), «Kecha va kunduz» (roman) singari 
asarlar yozib, nasr sohasida ham qimmatli meros qoldirgan.
C h o ip o n n in g ikki kitobdan ib o rat b o ig a n «K echa va 
kunduz» (1935) tarixiy ro m an i adabiyo tim izn in g oltin 
xazinasidan mustahkam joy egallagan. Romanda birinchi jahon 
urushi davridagi Turkiston hayoti aks ettiriladi. Ayni zamon 
adib nazdida xalqimiz hayotidagi q o ron gi kechadirki, roman 
nomi ham shunga ishora: birinchi kitob «Kecha», ikkinchi kitob 
«Kunduz» deb ataladi. Asarda mamlakatda o ‘sha davrda hukm 
surgan ijtimoiy adolatsizlik, chorizmning ich-ichidan chirib, 
nurab borayotganligi, oq podsho hokim iyatining butunlay 
inqirozga yuz tutganligi, chor va mahalliy am aldorlarning 
kirdikorlari, razil xatti-harakatlari ro ‘y-rost ochib tashlangan. 
Shu bilan birga, mamlakat buyuk ijtimoiy o ‘zgarishlar arafasiga 
kelib qolgani ishonarli tarzda, obrazli ravishda ko‘rsatib berilgan.
Rom anda M iryoqub epaqa o ‘yli odam, yangilik-o‘zgarish 
tarafdori, millat qayg‘usi bilan yashaydigan insondir. U doim 
bilm aganini o ‘rganish h arak a tid a b o ia d i. N oib to ‘radan
«imperiya»ning nimaligi, uning buguni, xalqning kuchayib 
borayotgan noroziligi haqida so‘raydi. Noibdan imperiya ahvoli 
halokatli, chorasiz ekani to ‘g‘risida javob olgan M iryoqub 
suhbat boshlaydi: