«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Жайық 
өзені
. Жайық өзені бастауын Орал тауының 600 м биіктегі оңтүстік- батыс
сілемдерінің бірінен алады. Облыс аумағына Жайықтың төменгі 
сағасындағы 300 шақырымнан астам бөлігі ғана енеді. Өзеннің жалпы ұзындығы 
2534 шақырым. Арнасының ені 305-500 метр аралығында ауытқып отырады. 
Өзен суының деңгейі негізінен облыстан тыс жердегі су жинау алабы беретін 
суға тікелей байланысты болып келеді. Жайық өзенінің 500 шақырымы ғана 
облыс территориясымен өтеді. Ол Каспий маңы ойпатын кесіп өтіп, Каспий 
теңізіне құяды. Негізгі арнасына Батыс Қазақстан облысының жерінде бірнеше 
салалары қосылады. Өзеннің орта бөлігінде көктемгі тасқын судың артығы 
қолдан қазылған Көшім каналы арқылы төрт су қоймасына құйылып,шабындық 
және жайылымдық жерлерді суаруға пайдаланылады. Көшім каналы осы облыс 
еңбеккерлерінің қажымас қайратының белгісі. Отызыншы жылдары елімізде 
техникалық құралдар жетпей жатқан кезде еңбекші бұқара бұл каналды қолмен 
қазған болатын. [Атырау. Энциклопедия 2000] 
Жәңгір хан енді Исатайды алдап Жасқұстағы ордасына шақырады, бірақ 
Исатай бұл шақырудан бас тартып, ханның шақыруын алып келген 
шабармандарды соққыға жығып қайтарып жібереді. 1836 ж. наурызда хан 
Қарауылқожаға қол жинап Исатай мен Махамбетті және оларды қолдаған 
көтерілісшілердің 
белсенді 
мүшелерін 
тұтқындауға 
бұйрық 
береді. 
Қарауылқожа адай, беріш, табын т.б. рулардан 522 жігіт жинап, Исатайдың 
ауылына аттанады. Мұны естіген Исатай 200 жігітпен Қарауылқожамен 
соғысуға әзірленеді. 1836 жылы 4-сәуір күні Қарауылқожа жасағымен 
Исатайдың ауылының маңындағы Манаштан (
Манаш 
– сор. Исатай ауданы. 
Атау көне түркі тілінде «сортаң жер» мағынасын береді) 1,5 шақырым жердегі 
Қиялы моласының жанына келеді де, Исатайға Сағыр Баршығаев пен Қабық 
молданы елшілікке жіберіп, хан мен императорға бағынуды талап етеді. Осыдан 
соң Исатай 200 жігітімен қолдарына ту алып, Қарауылқожаның жасағымен 

---

183 
кездесіп, Исатай Қарауылқожаны жекпе-жекке шақырады Қараша айының 7-де 
Меркульевтің отряды Исатайдың ауылына шабуыл жасап, батырдың отбасын 
тұтқындайды. Бұл суыт хабарды естіген Исатай дереу ауылына көмекке 
аттанады. 8 қарашада Исатайдың жігіттері Меркульевтің отрядын қоршап алады 
да ауыл адамдарын босатуды талап етеді. Меркульев соғысуға күштің тең 
еместігін байқап, ауыл адамдарын босатуға мәжбүр болады. Осы жағдайдан 
кейін Исатай мен Махамбет бастаған көтерілістің мәні өзгеріп, ол тек ханға 
қарсылық емес, енді ханға қолдау көрсеткен Орынбор әкімшілігіне де қарсылық 
сипатына ие болды. Меркульевтің отряды Геккенің отрядымен Бекетай 
ауылының маңында қосылып, Тастөбеге қарай бағыт алады. [Әнес Сарай 
«Исатай-Махамбет» тарихы. Алматы, 2003. 8-том.]