«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Махамбет, оның әкесі Өтеміс кім? 
Аталарымыздың айтуынша, 
Махамбеттің кегін бажасы Асаубай мен туысы Қобылабай алды дейді. Асаубай 
батырдың бассыз денесін жерлегеннен кейін, қасына бес-алты жігіт ертіп, 
Баймағамбет сұлтанға барады. «Сіз Махамбетті өлтіріп, алар өшіңізді алдыңыз. 
Біз, қалған ағайындары, оның бас сүйегін қоса жерлейік» - дейді. Алайда, сұлтан 
келіспейді. Ал, Асаубай мал бағатын жалшы жігіт арқылы батыр Махамбеттің 
бас сүйегін құпия жерленген жерден қаздырып алып, оны ақпа-төкпе ақын 
мәйітінің аяқ жағына апарып салып, топырақпен қайта жасырып, жерлейді. 
Тағы бір дерекке көз салсақ – Махамбет Өтемісұлы старшина болмаған. Тек, 
әкесі Өтеміс қана старшина, басқа да ұлықтық қызмет атқарыпты. Махамбеттің 
әкесі осы Өтемістің ажалы дұшпандардан болады. Олар аттың үзеңгісін улап 
қойып, Өтмістің өлуіне себепші болған. Ал, Махамбеттің мәйіті, оның кейіннен 
қалай табылғаны туралы деректер соңғы кезде анықталып, айтылып жүр. 
Қысқасы, батыр, ақын, ел азаматы ер Махамбет туралы көбіне дұрыс, кейде 
бұрыс айтылып жүрген мәліметтерге аса сақтықпен қарағанымыз ләзім. 
Нарын құмында, Жасқұс деген жерде дүниеге келген. 
Жасқұс 
– жер аты 
(бұрынғы Жәңгір хан ордасы орналасқан). Осы атау туралы Махамбет: 
Менің атым Махамбет 
Жасқұстағы Жәңгірхан 

---

182 
Ісінен болдым құса-дерт,- деп жырлайды. Бұл жерде атау құрамындағы құс сөзін 
қас сөзі деп қарау тіліміздегі ұ және 0 дыбысының алмасуын ескерсек те 
жеткілікті. Сөйтіп атау мағынасы туралы М.Жолжановтың «жас қос» деген 
пікірін қуаттай келіп, тек стильдік тұрғыдан қарағанда «кіші атау» деген мағына 
береді. 
Қазақ халқы талай қиын кезеңдерді бастан кешірді. Елін, жерін қорғап, 
азаттығы үшін ішкі, сыртқы жаулармен айқасқа түскен. Халық тарихындағы 
сондай елеулі оқиға ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Ішкі Бөкей ордасында 
болған шаруалар көтерілісі. Оның себебі ханы мен сұлтаны, төресі мен төлеңгіті 
Еділ мен Жайық арасындағы шаруалардың «оза шауып, кең жайлаған» жерін 
тарылтты. Халық күйзелісінің бір себебі – жер қысымы, елдің жайылымнан, 
қоныстан айырылуы, сондықтан ақын өздерінің басты бір мақсаты үстем тап 
тартып алған осы ел қонысын, жайылым жерін қайтару екенін естен шығармаған. 
Облыстың солтүстігінен оңтүстігіне қарай кесіп өтетін басты су көзі-