«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Сансызбай Базарбаев-ақын өзінің арнау өлеңінде: 
Добия 
Бұл жерді талай шарлағам, 
Жалаңаяқ жасымда. 
Білетін бәлкім бар ма адам. 
Өзі де Құрылыс қасында. 
Көріп ем кейін есейіп, 
Қыстауы жоқ күтір қалыпты. 
Уақытқа не десейік, 
Оның да сыры анықты. 
Қонбайды ауыл төбеңе, 
Қайда кеткен бәтір-ау. 
Аяғым асты жертөле 
Талай сырлар жатыр-ау. 
Тозып,озу дегендер, 
Өмірдің заңы кейіп көр. 
Аздан соң көңіл елеңдер 
Күзетші боп тұр бейіттер. 
«Тіней»
-сөзінің тарихы: 
Ұлы Махамбеттің: 
Тінейде түнде жортқан жолбарыстай, 
Алдырдым қабыланымды қапияда-ай,-дейтін арманда аһ ұрған бір өлеңі бар. 
Осы өлеңдегң «Тіней» сөзін кейінгі зерттеушілер «түлей» деп қате түсіндіріп 
жүр. Тіней-Махамбеттен де бұрынғы заманда асқан бай болып,қазіргі Индер 
ауданындағы Жарсуат ауылының аумағында жатқан Ақтан атты қыстақтың 
Жайық бетін түгел жайлап,атағы шыққан адам. Тіней тоғайы әлі күнге дейін 
бар,бір кездері ит тұмсығы батпайтын,жалғыз жүрген адам ішіне енуге 
жүрексінетін қалың жыныс еді. Аңның атасынан баласына дейін бар деуші еді 
қариялар. Осы Тіней тоғайы Жайық бойын жағалай көмкеріп,Қызылжар атты 
ауылға алып келеді. Бұл Қызылжарда Жиембет жыраудың да,би Малайсарының 
да,Исатай-Махамбеттің де ,Мұрат Мөңкеұлының да іздері сайрап жатыр. Іздері 
жатпаса Махамбет Тінейді жырға қосар ма еді!? 

---

211 
Ауылымыздың ардагері Хамидуллин Қуаныштың естелігі: 
Әзі-Ата сайының шығу тарихы
. 
Бұл аңыз әңгіменің қай жылы шыққаны бізге белгісіз. Алыстан бір 
жолаушы атты адам жол жүріп келіп алдынан кездескен төбеге келіп тоқтайды. 
Ер-тұрманын алып демалайын деп жатса,жақын маңнан үрген иттің дауысы 
естіледі. Төбеден жан-жағына көз салып қараса ,алдыңғы жағынан сай
көрінеді. Сай өте терең екен. Онда сегіз қанат киіз үй тігілген. Ер-тұрманын 
алып,сайға кіреді. Киіз үй жас жұбайларға арналған екен. Жолаушы дәрет 
алуға шыққан соң қайта келіп,үй иесіне өзінің соңғы өсиетін айтады: «Мен 
бұл дүниенің адамы емеспін,мені аттың қазығының қасына жерлеңдер,ер- 
тұрманын есіктің босағасына байлаңдар,бұл затты бір жылға дейін 
сақтаңдар,иесі келіп жатса беріңіз немесе өздерің пайдаланыңдар. Күн
шыққан соң осы жерге түйелі адам келеді. Менің қабірімді қаза беріңдер» 
дейді. Ертеңіне сол адам о дүниелік боп кетеді. Атты барлығы қолға алып 
сояды. Сол уақытта айтқандай күншығыстан нарға мінген бір жолаушы келеді. 
Намаз оқып оны арулап жерлейді. Таңертең олар шығып қараса,төрт жағынан 
масахана құрылған екен. Соны бір адам астынан бұрқыратып қазып жатыр 
екен дейді. Адамдар тез ағаш алып сол жерді қоршайтын уақыт болғанда 
орны тап-тақыр күйінде қалғанда,масахана аспанға көтеріліп,бұлтқа кіріп 
кеткен . Кейін ол жерді қоршап , «Әзі-Ата» сарайы деп атап кеткен. Бұл аңыз 
– дерек біздің уақытымызға дейін жеткен. 1929-30 жылдары колхоздастыру 
кезінде колхоздың қойы «топалаң» деген ауруға ұшырап,қырыла бастаған. 
Қойларды Әзі-Атаның басына апарып түнеткенде қойлар түгел жазылып 
кеткен.