SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

2. istoriuli meTodi da ekonomikuri mecniereba

amgvarad, ekonomikur mecnierebaSi istoriul meTods ori mimarTulebiT iyeneben - rogorc ekonomikuri institutebis istoriis kvlevis meTods da rogorc ekonomikuri codnis dagrovebis istoriis kvlevis meTods. pirvel mimarTulebas tradiciulad „ekonomikur istorias“ uwodeben (an „ekonomikis istorias“, xolo meores - „ekonomikur moZRvrebaTa istorias“, Tumca, saxelwodebaTa sxva variantebicaa SesaZlebeli. (magaliTad, ekonomikuri azris istoria, ekonomikuri Teoriebi da skolebi da a.S.)

ekonomikuri istoria SeiZleba SigniT daiSalos sxvadasxva institutebis istoriad (magaliaTad, mewarmeobis istoria, sabanko saqmis istoria, fuladi meurneobis istoria da a.S.), regionebis an qveynebis istoriad (ruseTis ekonomikuri istoria, afrikis ekonomikuri istoria da a.S.), meurneobis calkeuli dargebis an sulac sawarmoebis istoriad (magaliTad, transportis dargis ekonomikuri istoria, korporacia „fordis“ ekonomikuri istoria). magram gamaerTianebeli disciplinis rols aq TamaSobs sayovelTao (msoflio) ekonomikuri istoria, an, sxvagvarad, msoflio ekonomikis istoria.

ekonomikuri azris (ekonomikur moZRvrebaTa) istoriac ufro konkretul anu kerZo mimarTulebebad SegviZlia davyoT, magaliTad:

- regionebis mixedviT (ruseTis ekonomikuri azris istoria, didi britaneTis ekonomikuri azris istoria, laTinuri amerikis ekonomikuri azris istoria da a.S.);

- konkretuli mimarTulebebisa da skolebis mixedviT (fiziokratuli skolis istoria, marqsistuli ekonomikuri azris istoria, keinselobisa da neokeinselobis istoria, monetarizmis istoria, institucionalizmis istoria da a.S.).

- TviTon ekonomikur moZRvrebaTa istoriis yvelaze sakvanZo Temebis mixedviT (magaliTad, ekonomikuri meTodologiis istoria, ekonomikis sagnis Sesaxeb warmodgenaTa ganviTarebis istoria, finansuri azris istoria, ekonomikur-mmarTvelobiT moZRvrebaTa istoria da a.S., da isic ki, rasac ekonomikuri azris istoriis istoria SegviZlia vuwodoT - imis istoria, Tu vin iyvnen misi yvelaze ufro gamoCenili istorikosebi da a.S.)

rogoria ekonomikaSi istoriuli meTodis gamoyenebis Taviseburebani? ratom aqvs mas aseTi didi mniSvneloba ekonomikuri mecnierebisTvis? ra ZiriTad pozitiur Sedegebs iwvevs yovel konkretul SemTxvevaSi am meTodis gamoyeneba? da, bolos, uSualod ra funqciebs asrulebs igi ekonomikur kvlevaSi?

Cven aq mivuTiTebT istoriuli meTodis xuT ZiriTad funqcias:

1. ekonomikur mecnierebaSi istoriuli meTodi saSualebas gvaZlevs Tvali mivadevnoT rogorc TviT meurneobis evolucias, ise mis Sesaxeb warmodgenebis ganviTarebasac, e.i. igi nairgvari xasiaTis informacias awvdis ekonomists warsulis Sesaxeb. istoriuli meTodis am funqcias sainformacio (an informatiuli) funqcia SegviZlia vuwodoT. rogorc i. d. kovalzoni aRniSnavs, istorikosis erT-erTi mTavari amocanaa „wyaroebis sainformacio ukugebis amaRleba.

2. istoriuli meTodi xels uwyobs ekonomikuri codnis dakarguli azrebisa da mniSvnelobebis aRdgenas, im instrumentariumis aRmoCenas, romlis meSveobiTac ekonomikuri codnis axali zrda SegviZlia miviRoT; ekonomikuri azris istoriis mimarT am debulebis ilustrirebas axdenen „ekonomikur moZRvrebaTa istoriis“ saxelmZRvanelos avtorebi:

„ekonomikuri azris istorikosis amocanaa Cveni codnis dakarguli azrebis aRdgena. gavrcelebuli mosazrebis sawinaaRmdegod, mecnierebis istoria raRac imaze metia, vidre kunstkamera (iSviaTi nivTebis kabineti), romelic gardasul droTa Secdomebis Sesaxeb xsovnas inaxavs. esaa imis ukeTesad, e.i. ufro srulad da Rrmad, aTvisebis meTodi, rac Tanamedrove mecnierebis arsenalSia dagrovili“. am funqcias SemdgomSi Cven „instrumentuls“ vuwodebT.

3. istoriuli meTodi imis SesaZleblobas aZlevs ekonomikur mecnierebas, rom TiTqos warsulis mxridan Sexedos Tavis Tavs da amiT CauRrmavdes sakuTar sakvlev vels. am funqcias Cven „refleqsurs“ vuwodebT.

4. ekonomikur kvlevebSi istoriuli meTodi ara marto axdens informirebas, refleqsirebas da asrulebs Semecnebis instrumentis funqcias, aramed igi akritikebs kidec. es kritika sxvadasxva doneze xorcieldeba: rogorc warsulis kritika awmyos poziciebidan, rogorc awmyos kritika warsulis poziciebidan da rogorc warsuli (an amJamindeli) ekonomikuri azris an ekonomikuri meTodologiis kritika. (SegaxsenebT, magaliTad, rom marqsis „kapitals“ hqonda qvesaTauric „politikuri ekonomikis kritika“).

r. kolingvudi sworad aRniSnavs, rom „yovelgvari (istoriuli) azrovneba kritikuli azrovnebaa; is azri, romelic warsulis azrebs aRadgens, maT amitom akritikebs TviTon aRdgenis procesSi“. am funqcias Cven SemdgomSi „kritikuls“ vuwodebT. (Коллингвуд Р. miT. Txz. gv. 205.)

5. ekonomikur mecnierebaSi istoriuli meTodi ara marto informacias gvawvdis warsulze, aramed ase Tu ise momavlis winaswarmetyvelebasac axdens. cxadia, es istoriuli meTodis winaswarmetyveluri funqciis erTob „vulgaruli“ gagebaa, magram TviT „winaswarmetyvelebis idea“ amiT arafers kargavs: warsulis gamokvleviT SeuZlebelia momavlis Sesaxeb codnis miReba, magram Tu warsuli ar gvecodineba, arc momavlis codnis imedi unda gvqondes. (gvinda yuradReba mivaqcioT imas, rom saubaria swored „winaswarmetyvelur“ da ara „saprognozo“ funqciaze. TavianTi meTodis gamoyenebiT istorikosebs SeuZliaT mxolod iwinaswarmetyvelon da ara mogvcen prognozi - es ukanaskneli moiTxovs awmyos da ara warsulis Tvisebebis formalizaciisa da momavalze eqstrapolaciis mkacr mecnierul kriteriumebs.) ekonomikur kvlevebSi istoriuli meTodi am azriT „Teoriuli wanamZRvaria“ ekonomikuri futurologiisaTvis - momavlis Semswavleli ekonomikuri mecnierebisTvis: roca romelime meurneobis warsuls swavlobs, futurologi cdilobs momavalze moaxdinos misi garkveuli maxasiaTeblebis proecireba - warsulSi ganixilos momavali. es miT ufro mniSvnelovania, ramdenadac, germaneli filosofosis hegelis mier Camoyalibebuli uaryofis uaryofis kanonis mixedviT, raRac periodSi dakarguli Tvisebebi, procesebi da Taviseburebebi SeiZleba kvlav ganmeordes momavalSi, magram raime axal doneze, e.i. xSir SemTxvevebSi ganviTareba spiraliseburad, talRiseburad mimdinareobs. magaliTad, XVIII-XX ss.-ebSi kapitalizms Tavs atydeboda xan liberaluri (marcxena socialisturi), xanac konservatiuli talRebi da gamoricxuli araa, Tu amJamindel konservatiul talRas adre Tu gvian misi sapirispiro liberaluri (an sulac memarcxene socialisturi) talRa an tendencia Secvlis.

amgvarad, istoriuli meTodi ekonomikur kvlevaSi 5 ZiriTad funqcias asrulebs: sainformacios, instrumentuls, refleqsurs, kritikulsa da winaswarmetyvelurs. yvela es funqcia Taviseburad mniSvnelovania da iqiTkenaa mimarTuli, rom ganaxorcielon e.w istoriuli rekonstruqcia - ekonomikuri istoriis an ekonomikuri azris istoriis ama Tu im fragmentis racionaluri da mtkicebiTi aRdgena. retrospeqtulobidan rekonstruqciaze gadasvla umniSvnelovanesi etapia istoriuli meTodis gamoyenebaSi.

ekonomikuri procesebis istoriul kvlevaSi SegviZlia sul xuTi ZiriTadi etapi gamovyoT (Cven viyenebT i. d. kovalzonis tipologias mciredi SesworebebiT ix. miT. Txz., gv. 206): sameurneo subieqtis SerCeva da sakvlevi amocanis dasma; kvlevis istoriul-sainformacio bazis gamovlena da misi Catarebis meTodikis SemuSaveba; sakvlevi istoriuli realobis rekonstruqcia da misi aRwera; Teoriuli axsna romelime ekonomikuri kanonebis, principebisa da Teoriebis safuZvelze; kvlevis Sedegebis verifikacia (risame WeSmaritebis Seswavla, risame sinamdvilis dadgena) da falsificireba.

istoriuli rekonstruqciisa da istoriuli kvlevis amosavali wertili mTlianobaSi aris istoriuli wyaroebi. swored maTi analizi aqcevs istoriul mowmobebs, monacemebsa da cnobebs srulyofil istoriul faqtebad.

i. d. kovalzoni gamoyofs oTxi tipis istoriul wyaroebs (nivTieri, werilobiTi, saxviTi da fonikuri) da igive tipologia, mciredi damatebebiT, albaT, sameurneo wesrigis istoriuli wyaroebisTvisac SegviZlia gamoviyenoT. isini xuT ZiriTad jgufad SegviZlia davyoT: 1)nivTieri; 2)werilobiTi; 3)saxviTi; 4)videofonikuri; 5)eleqtronuli.

ekonomikuri kvlevis nivTieri wyaroebia: manqanebis, mowyobilobis, samarjvebis da a.S. formis mqone artefaqtebi, romelTa kvlevam magaliTad, SeiZleba gviCvenos ama Tu im teqnologiuri revoluciis moqmedeba.

ekonomikuri kvlevis werilobiTi wyaroebia: wignebi, Jurnalebi, gazeTebi, nairgvari saarqivo dokumentebi; Tanamedrove ekonomist-istorikosisTvis es, albaT, is mTavari rezervuaria, saidanac igi misTvis saWiro informacias moipovebs.

ekonomikuri kvlevis saxviTi wyaroebia naxatebi da sxva grafikuli gamosaxulebebi, romlebsac prioritetuli mniSvneloba ara aqvT istoriul kvlevaSi; am wyaroebs, ZiriTadad, ilustrirebis roli ekisrebaT.

ekonomikuri kvlevis videofonuri wyaroebia videoCanawerebi, audioCanawerebi da a.S. maTi rolic metwilad sailustracioa da daqvemdebarebuli.

ekonomikuri kvlevis eleqtronuli wyaroebia saitebi, failebi da nebismieri sxva kompiuteruli masala; es wyaroebi am bolo dros gaCnda, XX s. 80-90-ian wlebSi da rogorc pirveladi wyaro sainteresoa, upirveles yovlisa, im ekonomistisTvis, romelic Tanamedrove ekonomikur istoriasa da ekonomikuri azris istorias ikvlevs; magram radgan mravali eleqtronuli wyaro werilobiT wyaroebs asaxavs da imeorebs da amiT mniSvnelovnad aadvilebs maTi umravlesobis wvdomas, amitom am eleqtronuli rezervuarebis mniSvneloba, cxadia, wlidan wlamde izrdeba da axla iSviaTia wigni an statia (magaliTad, ekonomikis istoriaSi) ama Tu im saitis miTiTebis gareSe.

istoriuli meTodiT mosargeble ekonomistis mTavari problemaa ama Tu im wyaros adekvaturobis dadgena. am SemTxvevaSi adekvaturoba niSnavs wyaros Sesabamisobis xarisxs istoriul faqtebTan da aqedan momdinare ndobis im zomas, romelic ekonomist-istorikoss uCndeba am wyarosadmi. ama Tu im wyaroze momuSave ekonomisti Tavidanve unda Seecados daadginos misi adekvaturobis zoma da is, Tu ramdenad SeuZlia mas am wyaroSi mocemuli informaciiT sargebloba.

kidev erTi mniSvnelovani momentia ekonomist-istorikosis „leqsikonis“ problema anu, sxvagvarad, mis mier gamoyenebuli terminologiis problema.

„Tavis leqsikons istorikosi metwilad iRebs TviTon Tavisi saqmianobis sagnidan, mas igi iRebs, roca igi (leqsikoni) xangrZlivi xmarebisgan gacveTili da gafuWebulia, Tanac imTaviTve iseve orazrovania, rogorc gamoxatvis yvela is sistema, romelic specialistTa mkacrad SeTanxmebuli SromiT araa Seqmnili“.

aseTi „leqsikonis“ gamoyenebaSi ori ZiriTadi safrTxea: an warsulisTvis Seni sakuTari terminologiis „Tavs moxveva“, an, piriqiT, warsulis terminologiis „tyved“ qceva.

„dokumentebi cdiloben TavianTi terminologia mogvaxvion Tavs; Tuki istorikosi yurs ugdebs maT, maSin igi yovelTvis warsulis karnaxiT wers;.. warsulze Tavs moxveuli terminologia usaTuod iwvevs mis damaxinjebas, Tuki mizani - an sulac Sedegi - warsulis kategoriebis dayvanaa Cvens kategoriebze, romlebic am SemTxvevisTvis maradiulis rangSia ayvanili. amgvari etiketebis mimarT arsebobs mxolod erTi gonivruli pozicia - isini unda CamoviciloT“ .

ekonomikur kvlevebSi mkacrad mecnierulad da dasabuTebulad gamoyenebul istoriul meTods unari aqvs gamoiRos yvelaze faseuli Sedegebi da zogierT SemTxvevaSi metad arsebiTi gavlena iqonios mTlianad ekonomikuri analizis ganviTarebaze.

maTgan pirvelia istoriul-ekonomikuri procesebisa da movlenebis kvlevaSi raodenobrivi (statistikuris CaTvliT) meTodologiis gamoyenebis problema. aq ekonomikis istorikosebs ori midgoma da ori ukiduresoba aqvT: pirveli midgoma istoriul-ekonomikuri kvlevidan praqtikulad mTlianad gamoricxavs raodenobriv analizs da aqcents ekonomikur istoriaSi pirovnuli, unikaluri movlenebis Seswavlaze akeTebs, xolo meore, piriqiT - TiTqmis mTel ekonomikur istorias warmogvidgens cifrebis, statistikuri aRwerisa da TviT maTematikuri gantolebebis samyaroTa meSveobiT. magaliTad, j. hiqsi istoriis TeoriaSi mis mier Catarebul kvlevebs swored meore jgufs miakuTvnebs, Tumca, amave dros pirveli jgufis naSromebsac miagebs kuTvnils...

„istoriuli movlenebi, romelTa ganzogadebasac istoriis Teoria emsaxureba, is movlenebia, romlebic maT mimarT Cveni interesis mxriv SegviZlia statistikuri erTgvarovnebis mqoned CavTvaloT. aseTi Tviseba ekonomikuri istoriis movlenaTa did nawils (ragind farTodac unda ganvixilavdeT maT) gaaCnia da ekonomikis istoriaSi CvenTvis saintereso sakiTxebs ZiriTadad aSkara statistikuri erTgvarovnebis mqone dajgufebebTan aqvT saqme. istoriis im Teorias, romlis agebasac me vcdilob, aseT saerTo movlenebTan eqneba saqme; amitom igi swored amgvarad gagebul istorias unda davurToT Tan... arsebobs sxvagvari istoriac - igi zogadi sakiTxebis SeswavliT araa dakavebuli - misi ganmasxvavebeli niSnebia pirovnebebze, maT qcevebze, xasiaTebze da urTierTobebze aqcentireba. aseT istorias Sexeba uxdeba (dRevandeli sazomiT ramdenadme zedmetadac ki) saxelganTqmul pirebTan, raki mxolod maT datoves sakmaod mravali iseTi mowmoba (sabuTi), romlebic am adamianebTan „gacnobis“ SesaZleblobas gviqmnis. darwmunebuli var, rom SeuZlebelia amgvari istoria saTanadod ar davafasoT“.

magram pirveli mimarTulebis istorikosebi naklebad Tu daTanxmdebian aseT midgomas. maTi varaudiT ekonomikis istoriis saqme igivea, rac Cveulebrivi istoriis, anu „kaciWamioba“.

„axlandeli istorikosi zRaprul kaciWamias waagavs. man icis, rom sadac adamianis xorcis sunia, iq mas nanadirevi elodeba“ (miT. Txz. gv.18).