Saodat sadirova

Teri chirigi - terilarni noto'g'ri saqlash oqibatida kelib chiqadigan nuqson (42-rasm).
Terining bosilib chirigan yerida mezdratomoni yoki yuzasida terixo'r qo'ng'iz qurtlari yeb qo'ygan joylari. Bular ko'proq terining chuqur qavatlariga kirib, hatto terini teshadi. Teri chirig'iga qarshi naftalin, kerosin va dixloetan qo'llaniladi.
Kuya yeyishi - teri jun qoplamining kuya qurti yoki lichinkalaridan zararlanishi (43-rasm). Kuya qurtlari terining jun tolalarini tag qismidan kemirib, ilon izi shaklida yoi ochadi. Ba'zan teri qoplamining epidermis qavatini ham zararlantiradi. Agar kuya yegan terini kaft bilan urilsa, juni to'kiladi va yalang'och joylar paydo boiadi (44-rasm). Kuyaga qarshi kurash xomashyoni naftalin, gek-saxloran bilan ishlov berishdan iborat.
Zangli dog'lar - xom terining ichki - go'sht-parda tomoni uzoq vaqt metall buyumga tegib turishi oqibatida teri mag'zidan o'ngigacha o'tibketgan yoki to'qimasi ichiga kirib borgan qoramtir - jigarrang dog'lar.
Yumaloq teri - yumaloqlab, ya'ni tekislamasdan muzlatilgan yoki quritilgan teri (45-rasm). Yumaloq terila larga joylashtirish qiyin. Burmalar o'n
157

43-rasm. Zararli hasharotlar:
1-kuya g'umbagi; 2-kuya qurti;
3 va 4-kuya kapalagi; 5, 6 va
7-teri yeydigan qo'ng'izlar;
8-qo'ng'izlar g'umbagi;
9-!ichinkasi.
.rni navlarga ajratishva taxlov-lida siniqlar yoki mog'or hosil

44-rasm. Kuya yeyishi. 45-rasm. Yumaloq teri.
bo'ladi, chunki burmalarda uzoq muddat namlik saqlanadi. Bunday terilarni yangi shilingan holatga keltirib, ho'l tuzlash lozim.
5.4. TERILARNI NAVLARGA A JRATISH QOIDALARI
Terilarni navlarga ajratish xomashyoning sifati, uning turi, massasi va maydoniga qarab aniqlanadi. Charm xomashyosining hammasi to'rtta guruhga bo'linadi (12-jadval).
Teri nuqsonlari maydon bo'yicha o'lchanadigan va chiziqli nuqsonlarga bo'linadi. Maydon bo'yicha o'lchanadigan nuqsonlarga kiritiladi. Maydon bo'yicha o'lchanadigan nuqsonlarning o'lchamlarini aniqlash uchun ularning atrofida eng kichik to'rtburchak yoki uchburchak chiziladi.
Egri-bugri chiziqli nuqson ham xuddi shunday eng kichik to'g'ri burchak ichiga olinadi. To'g'ri chiziqli nuqsonlar uzunligi bo'yicha santimetrlarda o'lchanadi. To'g'riburchak yoki uchburchak ichiga olingan nuqsonlar santimetr kvadratlarda o'lchanadi.
Agar to'g'ri burchak yoki uchburchakning kichik tomoni 2 smga teng yoki undan kichik bo'lsa, unda ushbu nuqson chiziqli nuqson sifatida o'lchanadi.
Nuqsonlarni baholashda uchta tirlanish yoki yuz buzilishi hisobga olinmaydi, hisob to'rtinchi nuqsondan boshlanadi.
Bir-biridan 10 sm dan kam bo'lmagan masofada yakka-yakka joylashgan oqmalarning ikkitasi bitta nuqson sifatida hisoblanadi.
158
12-jadval
Guruh bo'yicha terilar tavsifi

Guruh	Xomashyo	Teri massas	>kg	Teri maydoni
		Bosh	Bosh
		qismi	qismisiz
		bilan
1-chi	Barra buzoq terisi	Massasidan	^at'iy nazar
	Upuka	Massasidan	jat'iy nazar
	Toy terisi	5 gacha	4,5gacha	hamma
	Qo'y va echki terilari	-	-	o'lchamlar
	Cho'chqa terilari	-	-	30 dan 70 gacha
2-chi	Buzoq terisi	10 gacha	9 gacha
	Bo'taloq terisi	10 gacha	-
	Otlar,eshaklar va	10 gacha	9 gacha
	xachirlar terisi
	Cho'chqa terilari	-	-	70 dan 120 gacha
	Cho'chqa terilari
	kruponi	-	-	30 dan 50 gacha
3-chi	Yirik shoxli mol, ot,	10 dan	9 dan
	eshak, xachir, qo'tos,	17 gacha	15 gacha
	yak va los terilari
	Tuya terilari	10 dan 17 gacha
	Tuya terisining yarim	Massasidan	nat'iy nazar
	terilari, old qism va
	xazlar
	Cho'chqa terilari			120dan 200gacha
4-chi	Yirik shoxli mol, ot,	17 dan	15 dan
	eshak, xachir, qo'tos,	yuqori	yuqori
	yak terilari
	Tuya terilari	17 dan yuqori	-
	Cho'chqa verilari	-		200 dan yuqori

159
Qo'y terilarida beshtagacha boigan nakostish nuqsoni hisobga olinmaydi.
Chekkadan 3 sm masofada krupon konturi bo'ylab joylashgan nuqsonlar hisobga olinmaydi, qolgan qismidagi nuqsonlar teri o'rtasida-gi nuqson kabi hisoblanadi.
Bir joyda ikkita nuqson hisobga olinadi. Maydon va uzunligi bo'yicha o'lchanadigan nuqsonlar biglost, teri oriqligi, palost va o'lik qirqish kabi nuqsonlar bilan bir vaqtga to'g'ri kelsa, hamma nuqsonlar mustaqil hisobga olinadi.
Biglost nuqsonining ahamiyatsiz dogiari, bosh, oyoq qismlarida, dumbasida uchraydigan nuqsonlar e'tiborga olinmaydi.
Shuningdek, nuqson sifatida sag'ridagi to'g'ri kesiklar 1-guruh uchun 8 sm uzunlikkacha, 2-guruh uchun 12 sm gacha va 3,4-guruhlar uchun 15 sm gacha bo'lsa, hisobga olinmaydi. Nuqsonlarni baholashda maydon va uzunlik bo'yicha o'lchanadigan nuqsonlarning o'lcham chegaralari belgilangan.
Nuqsonlar maydoni va uzunligining chegarasi

Nuqsonlar guruhi	maydon, sm^2	uzunlik, sm
1 2 3 va4	30 gacha 50 gacha 100 gacha	8 gacha 10 gacha 15 gacha

Agar nuqsonlar o'lchami belgilangan chegaradan oshsa, unda har bir to'liq yoki toiiqsiz uzunlik yoki maydon nuqsonlar birligi sonining yarmi sifatida baholanadi.
Hamma charm xomashyosi nuqsonlarning borligi va soniga, shuningdek, olingan guruhlarga qarab to'rtta navga ajratiladi. Har bir nav uchun quyidagijadvaldakeltirilgannuqsonlardan ko'p nuqsonlarga ruxsat berilmaydi.
IV navga III nav talablariga javob bermaydigan va bir joyda: yirik charm xomashyosi uchun - 25 % dan kam bo'lmagan, kichik va cho'chqa xomashyosi uchun 35 % dan kam boimagan foydali maydonga ega boigan terilar kiritiladi.
Bunda foydali maydon deb, teri nuqsonlari bilan shikastlanmagan teri qismiga aytiladi, ushbu qismdan ishlab chiqarishda foydalanish mumkin.
160
Yumaloqlab quritilgan terilar, terisi shilib olingandan keyin juni qirqilgan echki va qo'y terilari III navga kiritiladi, garchi ular nuqsonlar soni bo'yicha IV navga tegishli bo'lsa ham (13-jadval).
Terining chekka qismlari bo'lib, teri konturidan, 1-guruh terilari uchun 5 sm, 2-guruh terilari uchun 10 sm, 3 va 4-guruh terilari uchun 20 sm masofada joylashgan yoqa, etak va sag'ri hisoblanadi.
13-jadval Har xfl navli terilarda ruxsat etiladigan nuqsonlar birligining soni

Nuq­sonlar guruhi	I nav		II nav		III nav
	Teri o'rtasida	Teri chek-kalarida	Teri o'rtasida	Teri chek-kalarida	Teri o'rtasida	Teri chek-kalarida
1-chi 2-chi 3-chi 4-chi	1 1 3	2 1 1 3	1 2 3 5	2 1 1	5 8 16 18	1

Old teri va xazlarda, tuya terilarining yarim terilarida old teri va xazlarga, shuningdek, yarim teriga kesish chiziqlari terining chekka qismlari bo'lib hisoblanmaydi.
14-jadval
Har xil guruh terilarida nuqsonlarni birliklarda baholash

Nuqson	Guruh
	1	2	3	4
Biglost (oq dog'lar): Teri maydonining yarmigacha Teri maydonining yarmidan ko'pi	2 4	2 4	2 4	2 4
Dag'al burmalar: Oldingi oyoqlargacha Oldingi oyoqlardan quyida	-	2 ' 3	:	-
Ozib o'lgan moldan shilingan teri Teri oriqligi	1 2	-	-	-

161

Tuzli dog'lar Teri maydonining 25 % gacha Ten maydonining 75 % dan ko'pi	1 2	1 2	1 2	1 2
Prelum, kuya yeyishi, teri chirigi	2	2	1	1
Terming qotib ketishi	2	2	2	2
Bitmagan, gurah bulib joylashgan oqma	2	2	2	2
Teri chaqasi, yuz buzilishi, teri o'ymasi, teshiklar, siniqlar, morjevina, nakostish guruhi, chuqur kesik, qirchang'i, tamg'a, shox tekkan joylar, timalish, zangli dogiar, uzilishlar	1	1	1	1

Kruponning chekkasi teri konturidan 3 sm masofada joylashgan qismi hisoblanadi. Qo'y va echki terilarining chekkasi sag'ri tomonidan - orqa oyoqlar chuqurchalarmi tutashtiruvchi chiziqdan 5 sm masofada joylashgan qismi hisoblanadi. Har xil guruh terilarida nuqsonlarni birliklarda baholash 14-jadvalga muvofiq olib boriladi.