RENTGEN VIL’GEYM
KONRAD (1845-1923). Nemis fizigi. 1900- 1920 yilda Nyunxen universitetining direktori. Ilmiy yo’nalishi elektromegnetizm, kristallar fizikasi, optika va molekulyar fizika. 1895-yilda nurlarini ixtiro etgan. Keyinchalik unga rengen nuri deyilgan. 1885- yilda dielektriklarning magnit maydonini ixtiro etgan. Kristallardagi elektr va optik hodissalar orasidagi bog’lanishni bergan. 1901-yilda Nobel mukofotining lauriyati.
|
Bunday uslubda moddalarning kristall tuzilishini o’rganish mumkin va tajribada olingan natijalarga ko’ra, atomlar orasidagi masofa, ularning valent burchaklarini aniqlash hamda kristall panjaraning strukturasini chizish mumkin. Bunday usul asosida olib borilayotgan izlanishlarni kristalloximiya fani o’rganadi va bu uslubiyatga rentgen strukturaviy tahlil deyiladi.
Mustahkamlash uchun savollar.
1. Difraksion panjara qanday optik qurilma?
2. Difraksion panjarada hosil bo’ladigan manzaraning asosiy va qo’shimcha maksimumlar tenglamasi qanday ko’rinishga ega?
3. Difraksion panjaraning burchakli ajrata olish qobiliyati qanday fizik ma’noga ega?
4. Difraksion panjaraning chiziqli ajrata olish qobiliyati qanday fizik ma’noga ega?
5. Fazoviy panjarada qanday difraksion manzara hosil bo’ladi va uni birinchi marotaba kim kuzatgan?
6. Vulf-Bregg formulasi nimani xarakterlaydi?
Mavzuga doir asosiy tushunchalar va qonuniyatlar hamda masalalar.
1. Difraksion pajarada yorug’lik maksimumlari panjaraga tushirilgan normal bilan tashkil etuvchi orasidagi burchak φ quyidagi munosabatni qanoatlantiradigan yo’nalishlarda(yorug’lik panjaraga tik tushganida) kuzatiladi:
d sinφ = ±kλ (k= 0,1,2,………..),
bunda d-panjara doimisi, φ-difraksiya burchagi, λ-to’lqin uzunligi va k-spektr tartibi.
2. Panjara doimiysi yoki davri d=1/No, bunda No-panjaraning uzunlik birligiga to’g’ri keladigan panjara tirqishlari soni.
3. Difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati
kN
formula bilan aniqlaniladi, bunda N-panjara tirqishlarining umimiy soni, k-spektr tartibi, λ va λ+∆λ-panjaraga ajratiladigan bir-biriga yaqin ikki spektral chiziqlarning to’lqin uzunliklari.
d
D
d
kattalik difraksion panjaraning burchak dispersiyasi deb ataladi.
1. Difraksion panjaraga yorug’lik dastasi normal tushadi. Birinchi tartibli spektrdagi natriy chizig’ining (λ=5890Ǻ) difraktsiya burchagi 1708` ga teng ekanligi topilgan. Biror chiziq ikkinchi tartibli spektrda 12` ga teng difraktsiya burchagini beradi. Mazkur chiziqning to’lqin uzunligi va panjaraning 1 mm dagi shtrixlar soni topilsin.
2. Agar difraksion panjara doiymiysi 2 mkm ga teng bo’lsa, natriy sariq chizig’ining (λ=5890Ǻ) eng katta spektr tartibli topilsin.
Do'stlaringiz bilan baham: |