Sanoat texnologiyasi

2.3.Yorug’likning sinish qonuni


Yorug’lik ikki muhit chegarasiga tushganda uning qaytishi bilan birga sinishi ham sodir bo’ladi (2.1-rasm). Yorug’likning sinish qonunlari quyidagicha ta’riflanadi.
1. Tushuvchi nur, singan nur va muhitning normali bir tekislikda
yotadi.
2. Yorug’lik tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusga nisbati shu ikki muhit uchun o’zgarmas kattalik bo’lib, ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko’rsatkichini beradi:

ⁿ _(2.1)
^{sin i}1
_{sin i2} ^{2 ,1}
bu yerda: n_2,1 – ikkinchi muhitning birinchisiga nisbatan nisbiy sindirish ko’rsatkichi. Ikki muhitning nisbiy sindirish ko’rsatkichi ularning absolut ko’rsatkichlarning nisbatiga teng:

ⁿ2 ⁿ_21
1
n

(2.2)

2.4-rasm. “Yorug’likning sinish qonuni” animatsiyasidan fragment


Muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi.
Muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi deb, uning vakuumga nisbatan olingan sindirish ko’rsatkichiga aytiladi. U yorug’likning bo’shliqdagi tezligi c ning shu muhitdagi tezligi ga nisbati bilan aniqlanadi, ya’ni

c
_n

yoki,
n
(2.3)
(2.4.)

bu yerda: ε – muhitning dielektrik sindiruvchanligi, μ – muhitning magnit kirituvchanligi. Endi (2.1) ifodadan foydalanib, (2.2) ifodani quyidagi ko’rinishda yozamiz:

ⁿ₁ ^{sin i}₁ ⁿ₂ ^{sin i}_{2 (2.5)}
Agar yorug’lik sindirish ko’rsatkichi katta bo’lgan muhitdan (optik zichroq muhitda) sindirish ko’rsatkichi kichik bo’lgan muhitga (optik zichligi kichikroq muhitga) o’tsa (n₁ > n₂), u holda

^{s
2 1 ₁
in i n sin i} 1 ⁿ2 1
s
;
in i₁ n₂ ^{sin i}₂ ⁿ_{1 2}


(2.6)

bo’ladi. Bunda singan nur perpendikulyar chiziqdan ko’proq uzoqlashadi va sinish burchagi i₂ tushish burchagi i₁ dan kattaroq bo’ladi (2.5-rasm). Tushish burchagi ortishi bilan sinish burchagi ham kattalasha boradi (2.5-b, d rasmlar). Tushish burchagining biror (i₁ = i_cheg.) qiymatida sinish burchagi i₂

= ga teng bo’ladi.

2
Tushish burchagining i₁ > i_cheg. qiymatidan boshlab barcha tushayotgan nurlar to’la qaytadi (2.5-e rasm). i_cheg. burchak esa chegaraviy burchak deyiladi.