Sanoat sohalari texnologiyasi

To`qimachilik tolasi
deb kalava va to`qimachilik buyumini yasash uchun yaroqli, kichik 
ko`ndalang kesimi kichik, cheklangan uzunlikdagi egiluvchan va mustaxkam jismlarga aytiladi. 
Kalaka ip, ip, gazlama, noto`qima matolar va xokazolar tayyorlash uchun ishlatiladigan tolalar 
to`qimachilik tolalari deyiladi. Uzunasiga tolalarga ajralmaydigan yakka tolalar-elementar tolalar 
deb ataladi. Uzunasiga o`zaro birikkan elementar tolalardan iborat tolalar texnik tolalar deyiladi. 
1-bo’lib tabiiy tоlalarni klassifikatsiyalashni 1860 yilda rus оlimi M.Ya.Kittar ishlab 
chiqargan. U buni 17 asrdayoq frantsuz ximigi N.Lemer tоmоnidan tabyatdan оlinadigan turli xil 
tabiiy tоlalar uchun taklif qilgan tоlalar klassifikatsiyalash jadvaliga asоslanib yaratdi. N.Leneri 
klassifikatsiyasiga ko’ra bu materaillar o’simliklar, hayvоn va minerallardan оlinadigan 
mahsulоtlarga ajraladi. U paytda kimyoviy tоlalar, iplar hali ishlab chiqarilmagan edi. Shuning 
uchun kimyoviy tоlalar klassifikatsiyasini 1-bo’lib amerikalik оlim D.M.Met’yus 1904 yili 
ishlata bоshladi. Undan keyin bu jadval o’zgarib bоrdi. 
To`qimachilik tolalari asosan kelib chiqishi, olinishi va kimyoviy tarkibi bo`yicha 2 
guruxga ajratiladi: Tabiiy va kimyoviy tolalar. 
Tabiiy tolalarga tabyatda insonning ishtirokisiz shakllanadigan va asosan organik yuqori 
molekulali birikmalardan iborat bo`lgan tolalar kiradi. 
Tabiiy tolalar uzunlik navbatida 3 guruxga bo`linib, 1-guruxga o`simliklardan olinadigan 
(tsellyulozali), 2-guruxga jonivorlardan olinadigan tabiiy (oqsilli), 3-guruxga esa ma'danlardan 
olinadigan tolalar kiradi.
Mineral tolalardan tashqari barcha tolalar kimyoviy tarkibi jihatidan organik moddalardir. 
Ular tabiiy yoki kimyoviy yo`l bilan olingan turli tuman yuqori moddalardir. Mineral tolalar
asosini anorganik moddalar tashqil qiladi. 
Barcha o`simlik tolalaring asosini murakkab organik birikma-tsellyuloza, ya'ni uglerod, 
vodorod, kisloroddan iborat bo`lgan kletchatka tashqil qiladi. Hayvonot tolalari asosida oqsillar 
bo`lib, ular aminokislotalardan tashqil topgan. Oqsil tarkibida albatta uglerod, vodorod, 
kislorod, azot kabi elementlar bo`ladi. Junni hosil qiladigan oqsil birikmasi-keratin tarkibida 
oltingugurt ham bo`ladi. Tabiiy ipak tolasi tarkibida ikkita oqsil - fibroin va seritsin bo`ladi. 

---

14 
2.1- Sxema.Tabiiy tolalar tasniflanishi