«sanoat marketingi» kafedrasi

 

2.Sovet  davri  iqtisodiy  bilimlarining  o‘rganishdagi  dastlabki 

kadamlar va ularning xususiyatlari.  

---

     

56 

Mamlakatda  yangi  jamiyat  kurilishi  jarayonida  iqtisodiy  nazariyalarni 

rivojlantirish,  boyitish  borasida  sovet  olimlari  ilmiy  izlanishlarni  davom 

ettirdilar. Sovet davri iqtisodiy bilimlarini  o‘rganishga bagishlangan dastlabki 

ilmiy  maqola  va  asarlar  1960  yillar  o‘rtalaridan  chika  boshladi.  Panomaryov 

1964 yilda, Bogomazov, Kanevich 1966 yilda, Yevseev, Pankov - 1967 yildan 

boshlab sovet davri iqtisodiy bilimlari tarixi bilan shugullana boshladilar. 

50  -  yillardan  boshlab  ayrim  iqtisodiy  masalar,  avvalo,  tovar  xo‘jaligi, 

sotsialistik  mexnat  xarakteri,  ayirboshlash,  taksimot  munosabatlari  va  boshqa 

iqtisodiy  kategoriyalarning  rivojlanishi  tarkibiga  oid  ilmiy  izlanishlar  vujudga 

keldi.  Bu  esa  o‘z  navbatida,  60  -  yillardar  boshlab  iqtisodiy  bilimlar  tarixini 

o‘rganish  bo‘yicha  maxsus  ilmiy  ishlarning  rivojlanishiga  zamin  yaratdi.  Bu 

esa  o‘z  navbatida  ijtimoy  fanlarni  o‘rganishda  bir  yoklamalikka,  ob’ektiv 

xayotiy faktlardan ko‘z yumib o‘tib ketishlarga sabab bo‘ldi.  

Markscha 

nazariyalarning 

tub 

ma’nosiga 

yetarlicha 

ahamiyat 

bermaslik,unga ijodiy yondoshmaslik va bu bilimlardan, sovet davlatini ko‘rish 

jarayonidan o‘zoqlashuv, ikkinchi tomondan, markscha-lenincha nazariyalarga 

yagona  dogma  sifatida  qarash,  bu  nazariyalarni  bir  tomonlama  o‘rganish, 

iqtisodiy  muammolarni  yechishni  osongina  markscha-lenincha  bilimlar 

panasida  qoldirish  kabi  negativ  xolatlar  vujudga  keldi.  Natijada,  markscha 

bilimlar xayotdan, yangi jamiyat ko‘rish amaliyotidan o‘zilib qoldi. Bo‘larning 

barchasi, nafaqat butun bir davlat ijtimoy-iqtisodiy xarakat praktikasiga salbiy 

ta’sir  ko‘rsatdi,  balki  boshqa  ko‘plab  mamlakatlarning  iqtisodiy  siyosatini 

izdan chikib ketishiga sabab bo‘ldi. 

Sotsializm  iqtisodiy  qonunlari  va  ishlab  chiqarish  munosabatlari 

to‘g‘risidagi ta’limot qanday shart-sharoitlar va sabablarga ko‘ra vujudga keldi, 

rivojlandi.  Bu  jarayon  sotsialistik  kurilish  va  xo‘jalik  yuritish  amaliyotida 

qanday  ahamiyatga  ega  bo‘ldi.  Masalaning  shu  tarzda  kuyilishi  ma’lum 

konkret  tarixiy  davr  ichida  vujudga  kelgan  iqtisodiy  bilimlar,  ularning 

rivojlanishi  tarixini  o‘rganishni  takozo  etadi.  Bu  esa  o‘z  navbatida  fanni 

o‘rganishga,  metodologiyasining  chegaralarini  yanada  kengaytirishga, 

birmuncha  bo‘lsada,  "G‘oyalar"  ko‘rashidan  "CHalgitishga"  yordam  beradi. 

Chunki iqtisodiy bilimlar, chunonchi, sovet iqtisodiy bilimlari tarixiga oktyabr 

tuntarilishidan ancha avval  markschilar tomonidan nazariy poydevor kuyilgan 

edi. 

Bundan  ko‘z  yumish  -  iqtisodiy  bilimlar  tarixini  inkor  etish  bilan  teng 

bo‘lur edi.yangi iqtisodiyotda bozor munosabatlariga qarama-qarshi ishlar olib 

borildi.  Bo‘lar    kat’iy  baxolar,              davlat  mulki  asosiy,  ya’ni  xususiy  mulk 

inkor  etildi,  raqobat  musobaka  bilan  almashtirildi,kat’iy  rejalashtirish  joriy 

etildi va boshqalar. Oqibatda boqimandalik kayfiyati ustun keldi va iqtisodiyot 

inkirozga uchradi. 

---

     

57 

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, sotsializm deb ataladigan davr siyosiy 

iqtisod  tarixini  boskichlarga  bo‘lib  o‘rganish  masalasida  bir  fikrga 

kelinmaganligi  hamda  turlicha  iqtisodiy  konsepsiyalarning  mavjudligi  bu 

masala xal etilmagan deb aytishimizga asos bo‘la oladi. 

Ma’muriy-buyruqbozlik va yakka partiyaviylik asosidagi iqtisodiyot xayot 

sinovlaridan uta olmadi.