«sanoat marketingi» kafedrasi


Iqtisodiyotda ekonometrik usullarni qullanilishi



Download 0,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/63
Sana14.08.2021
Hajmi0,62 Mb.
#147978
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   63
Bog'liq
iqtisodiy bilimlar tarixi

6.Iqtisodiyotda ekonometrik usullarni qullanilishi 

XVIII  asrga  kelib,  tovar-pul  munosabatlarining    rivojlanishida  iqtisodiy 

ko‘rsatkichlarning  miqdoriy  o‘zgarishda  o‘zaro  bog‘liqlikda  qonuniyatlar 

asosida ro‘y berishi tulik va anik ayon bo‘ldi. 

Bu  qonuniyatlarni 

matematik  izoxlashdagi 

dastlabki 

mukammal 

tadqiqotlar Fransiyalik olim antuan ogyusten kurpo (1801-1877) ning “Boylik 

naxzariyasi  matematik  prinsiplarining  tadqiqoti”  (1838)  asarida  bayon  etildi. 

Kurpo bozordagi xaridor va sotuvchining  turlicha imkoniyatlari asosida tovar 

baxosining iste’molchi-xaridor talabiga bog‘liqlik masalasini taxlil etdi. 

Ma’lumki,  bozor  munosabatlari  amaliyotida  tovar  baxosi  hamda  talab 

orasidagi  bog‘liqlik  kuyidagicha  namoyon  bo‘ladi.  Ya’ni,  tovar  baxosining 

oshuvi iste’molchi talabining kamayishiga olib keladi. Aksincha, baxo pasaysa, 

talab ortadi. 

Kurpo  bu  bog‘liqlikni  “Talab  qonuni”  deb  xisoblaydi  va  uni  talab 

funksiyasi ko‘rinishida kuyidagicha ifodalaydi: 

D k f(r) 

Bunda, D- iste’molchi talabi, 

r-tovar baxosi 

Tovar  sotuvidan  tushgan  pul  tushumi  (R)  funksiyasi  esa  kuyidagi 

ko‘paytmadan iborat bo‘ladi: 

Rkr x D k r x F (p) 

Bu  funksiya  o‘zluksiz    bo‘lib,  baxoning  xar  bir  cheksiz  o‘zgarishiga, 

talabning  cheksiz  o‘zgarishi  mos  ishlashi  aks  ettiradi.  Talab  funksiyasi 

differensiyalanadi.  Differensiyalning    maksimum    qiymati    yukori  daromad 

olishga qaratiladi. 

Kurpo iqtisodiyotga birinchi marta elastiklik tushunchasini tadbiq etdi. 

Talab  funksiyasining  baxoga  nisbatan  elastikligi  tovar  baxosining  bir 

foizga o‘zgarganda talab  miqdorining qanchaga o‘zgarishini anglatadi. Kurpo 

talabning   baxoga  nisbatan va past elastiklik mavjudligi bilan izoxlaydi. 




     

51 


1. 

Baxoning  nisbati  katta  bo‘lmagan  o‘zgarishiga  talabning  shakli 

o‘zgarishi ro‘y beradi, talabning yukori elastiklik xolati xisoblanadi. 

2. 


Baxolarning  sezilarli  o‘zgarishidan    kat’iy  nazar  talabning 

o‘zgarishi sekin bo‘lsa, past elastliklik xolati deyiladi. 

   Masalan,  tor  doiradagi  muxlislar  uchun,  skripka  yoki  astronomik 

teleskop  narxining  ikki  barovar  o‘zgarishi,  ularga  bo‘lgan  talaba  jiddiy 

o‘zgarishga olib kelmaydi. 

   Shuningdek, narx keskin o‘zgarishidan kat’iy nazar, transport vositalari, 

oziq-ovqat maxsulotlariga talab deyarli kam o‘zgaradi. 

  Kurpo  o‘z  tadqiqotlarida,  tabiiiy  monopoliya,  ya’ni  noyob  ma’danli  suv 

chiqaradigan  buyuk  egasining,  yukori  daromad  olish  uchun  qanday  baxo 

kuyish masalasini taxlil etadi. Bunda yangi omillar-ishlab chiqarish chikimlari, 

raqobat kabilar ham xisobga olinadi. 

  Shuningdek,  kurpo,  2ta  raqobatli  monopoliya-duopoliya,  chekli  va  ko‘p 

raqobatchilar xolatlarini ham taxlil qilgan. 

   Taxlil  matematik  aniklik  va  kuchli  mantikiylik  asosida  amalga 

oshirilgan. 

Kurpo  tadqiqotlarining  eng  muxim  jixatlaridan  biri,  ishlab  chiqarish 

sohasidagi  qiymatning  mexnat  nazariyasi  emas,  muomala  sohasidagi  baxolar  

taxlil etilgan. 

   Iogan  Genrix  Fon  Tyunen  (1783-1850)-shimoliy  Germaniyalik  Yunker 

(pomeshchik) qishloq xo‘jaligi bilan bevosita shugullangan. Kurpo g‘oyalarini 

amaliy  material  bilan  tuldirgan.  Iqtisodiy  model  yaratgan.  Modelga  ko‘ra, 

xo‘jalik doira shaklidan iborat bo‘lgan. Markazda qishloq xo‘jalik maxsulotlari 

iste’molchisi-shaxar,  atrofda  esa,  bir  xil  tuprok  unimdorligida  bo‘lgan  yopik 

xudud tushuntiriladi. 

  Qishloq  xo‘jaligi  tarmoqlari  samaradorligi  pasayib  boruvchi  konsentrik 

doiralarga joylashtirilgan. 

  Belgilangan baxo bilan ishlab chiqarish va tarnsport xarajatlari orasidagi 

farq  asosida  qishloq  xo‘jalik  maxsulotlari  yetishtirishning  norentabelligi 

xisoblangan. 

  Tyunenning fikricha, iqtisodjiy jarayon ketma-ket kichik ortirmalar yo‘li 

bilan rivojlanadi. Rivojlanishning ma’lum xolatiga kelib keskin sifat o‘zgarishi 

ro‘y  beradi.    Bu  usul  ishlab  chiqarish  optimal  tarkibining  ya’ni,  mexnat  va 

kapitalining o‘zaro tuldirish jarayonining shakllanishigna imkon beradi. 

  Tyunen  qullagan  usul  keyinchalik  iqtisodiyotda  kichik  ortirmalar  va 

cheklangan sharoitlar uslubi marjinalizm nomini oldi. 

  Tyunen  davlatning  qishloq  xo‘jaligi  va  milliy  iqtisodiyotga  munosabati 

yoritilgan yagona asar yozgan. U Smitning daromad taksimoti g‘oyasini hamda 



     

52 


Rikardodan  bexabar  xolda  diferension  renta  g‘oyasini  qiymatning  mexnat  

nazariyasi asosida rivojlantirdi. 

  Umuman  olganda  19-asr  kelib,  iqtisodiyotga  matematiqaning  targibi 

mustaxkam asosga ega bo‘ldi. 

  Natijada,    keyingi  tadqiqotlarning  ilmiy  negizda  bo‘lishiga  katta  xissa 

kushildi.  Iqtisodiy  jarayonlar  taxliliga  sinfiy-siyosiy  tus  berilishidan 

chetlashildi. 

  19-asr  oxiri  20-asr  boshlarida  Lozanna  maktabi  (L.Valras,  V.  Poreto,   

K.Viksell  va  boshqalar)  vujudga  keldi,  ular  tomonidan  matematiqani 

iqtisodiyotga  qullash  yuksak  darajagi  ko‘tarildi.  Xozirgi  davrda  bu  usul 

ekonometrika  sifatida alohida rivojlangan.    


Download 0,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish