Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish

Q
V
Q
V
Q
2
]-Ek
x
Bu yerda: 
A
1
va A
2
– tadbirgacha tadbirdan keyingi mahsulot tannarxi tarkibidagi, shartli 
o‘zgaruvchi xarajatlar qilishdagi mahsulot birligi uchun sarflangan joriy xarajatlar, 
so‘m; 
V – bazis davri mahsulot tannarxi tarkibidagi shartli, doimiy xarajatlarni summasi, 
so‘m; 
Q
1
va Q
2
– tadbirgacha va tadbirdan keyingi yillik mahsulot hajmi. 
Agar bir xil yoki ikki xil variantdagi tadbirlar joriy etilayotgan bo‘lsa, 
bunda kapital xarajatlar miqdori hamda yillik mahsulot hajmining to‘la tannarxi 
miqdori barcha variantlarni solishtirish asosida ko‘rib chiqiladi. Ikkinchi 
variantdan biri mahsulot tannarxini minimal miqdoriga erishish imkoniyatini 
berishi bilan birga vaqtning o‘zida katta miqdordagi kapital xarajatlarning o‘z-
o‘zini qoplash muddati ham aniqlanadi: 
T=
2
2
1
)
(
Q
Т
Т
Kхха


Bu yerda: 
T – kapital xarajatlarning o‘z-o‘zini qoplash muddati, yil. 

---

Samaradorlik koyeffitsentini esa quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
E=
Кxаr
Q
Т
T
2
2
1
)
(


Hisoblangan ko‘rsatkichlar har bir korxonaning tutgan o‘rni asosida ishlab 
chiqilgan normativ ko‘rsatkichlarga solishtiriladi. 
Agar kapital xarajatlar o‘z-o‘zini oz (kam), minimal moddalarda qoplama 
yoki samaradorlik koyeffitsiyenti normativdan yuqori bo‘lsa, katta xarajatlarni 
talab qiluvchi variantni joriy qilish maqsadga muvofiq deb hisoblanishi mumkin. 
Ikki variantdan ko‘p bo‘lgan variantlar (Mehnatni ilmiy tashkil qilish 
tadbirlari bo‘yicha) solishtirilganda T+EK har miqdori minimal bo‘lgan variant 
optimal hisoblanadi. Shu bilan sarflangan xarajatlarni o‘zi-o‘zini qoplash muddati 
belgilangan, o‘rnatilgan normativdan katta bo‘lmasa unda tadbirlar samarali deb 
topilishi mumkin. 
Tadbirlarni qo‘lash natijasida mahsulot tannarxi bo‘yicha iqtisodni quyidagi 
hisoblashlarini qo‘llash asosida aniqlash mumkin. 
1. Mahsulot mehnat sig‘imini kamayishi hisobiga Bu maqsadda ish haqi 
bo‘yicha yillik iqtisod aniqlanadi: 
Ik
1
=(Z
1
*Z
2
)(1+
100
D
) 
Ik
2
=(R
1
*R
2
)(1+
100
D
)Q
2
Bu yerda: 
Z
1
va Z
2
– tadbirgacha va tadbirdan keyingi vaqtbay ishlovchi ishchilarning yillik 
ish haqi summasi, so‘m; 
D – qo‘shimcha ish haqi foizi 
R
1
va R
2
– tadbirgacha va tadbirdan keyingi mahsulot birligi uchun rassenka, so‘m 
2. Ishchilar soni bo‘yicha iqtisod hisobi: 
Ik
z
=

I
s

Z
o‘r
-

Z 
Bu yerda: 

---


I
s
– mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlarini joriy etish natijasida erishgan 
ishchilar soni bo‘yicha iqtisod, kishi; 
Z
o‘r
– tadbirgacha bo‘lgan bir ishchining o‘rtacha yillik ish haqi, so‘m; 

Z – tadbirlarni joriy etish natijasida ish haqining o‘sishi, so‘m. 
3. Material va xom-ashyo xarajatlarining kamayishi hisobi: 
Ik
ch
=(M1-M2)

Q2

B 
Bu yerda: 
M1 va M2 – tadbirgacha va tadbirdan keyingi bir mahsulot uchun sarflanadigan 
material, xom-ashyo xarajatlarining me‘yori (natura shaklida); 
B – material bahosi, so‘m. 
4. Ishlab chiqarish travmasi va kasallik kunlarining kamayishi hisobi: 
I
q5
=(N1-N2)

R
m
Bu yerda: 
N1 va N2 – ta dbirgacha va tadbirdan keiyngi yil davomida vaqtinchalik mehnat 
qobiliyatini yo‘qotilganligi sababli ish vaqtidan yo‘qotishlar, kun; 

R
m
– o‘rtacha kamomad miqdori, so‘m. 
O‘rtacha kamomad miqdori quyidagilardan iborat: 

vaqtinchalik mehnat qobiliyatini yo‘qotlanligi uchun to‘lanadigan to‘lov 
summasidan; 

ishlab chiqarish jarayonlarida tasodifan ro‘y bergan avariyalar oqibatida 
nogiron bo‘lib qolgan, invalidlik asosida nafaqaga chiqarilgan ishchilarga 
to‘lanadigan summasidan. 

kadrlarni qayta tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar summasidan. 
Quyidagi 2-jadvalda yillik iqtisodiy samaradorlikni aniqlash ko‘sartkichlari 
berilgan bo‘lib, ushbu hisob formulalaridan foydalanish mehnatni ilmiy tashkil 
qilish tadbirlarini joriy etish bo‘yicha iqtisodiy samaradorlik darajasini aniq 
hisoblash imkonini beradi. 
11.2-javdal 
№ 
Hisob formulasi 
Shartli belgilar 

---

1 
Ixv=(Ix1-Ix2)(1+
100