Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Tayanch so‘z va iboralar
1.
Moliya – pul resurslari bilan bog‘langan bo‘lib, bunday resurslarni 
xosil qilish, taqsimlash va ishlatish jarayonlari xamda shakllanish 
tushunchalarini bildiradi. 
2.
Moliya munosabatlari – pul rezervlari moliya munosabatlarining ob’ekti 
xisoblanadi. Bular ma’lum miqdordagi maulotlarni o‘zida ifoda etishi 
zarur. Moliya munosabatlarining sub’ekti bo‘lib, bularga moliyaviy 
resurslarni tashkil etishda, taqsimlashda va ishlatishda ishtirq etuvchi 
korxona, davlat, tashkilot, muassasa, fuqaro kabilar kiradi. xar bir sub’ekt 
o‘ziga qaratilgan maxsulotlarga teng bo‘lgan pul fondlarini tashkil, etadi. 
Bu fondlar turlicha bo‘lib, xar biri ma’lum maqsadni ko‘zlaydi. 
3.
Moliya resurslari – pul shaklidagi moliyaviy vositalari fondlari. Bular 
qatoriga ishlab chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlari, amortizatsiya, 
foyda, aksiya kursi, dividend, soliqlar, sug‘urta xaki, bank xaki, 
dotatsiya, subsidiya, kmopensatsiya kabilardir. Moliya resurslari 
mikro va makro resurslarga bo‘linadi. 
4.
Moliya tizimi – jamiyatdagi moliya munosabatlari yig‘indisi, ularni 
ifodalovchi moliya mexanizmlari, vositalari xamda moliya siyosati 
tushuniladi. 
5.
Ustav kapitali – korxona ta’sischilar ulushi evaziga tashkil etilgan 
korxona mulqi, korxona faoliyatini boshlash uchun zarur kapital miqdori, 
asosiy va aylanma fondlar qiymatidan iborat bo‘lgan va korxona 
balansida dastlabki baxosi bo‘yicha aks ettiriladi (aksiya, obligatsiya, 
davlat va xsusiy investitsiyalar asosida xosil bo‘ladi). 
6.
Foyda – korxonaning daromadi va umumiy xarajatlari orasidagi musbat 
ayirma, ya’ni F=sotish-sarf xarajatlar. 
7.
Sof foyda soliq va barcha to‘lovlar to‘langandan so‘ng qolgan yalpi 
foyda miqdori. 

---

8.
Maxsulotni sotishdan tushgan tushum – bu tovar maxsulot, ishlar, xizmat 
va 
moddiy 
ne’matlarni 
xaqiqiy 
sotilgan 
narxlari 
bo‘yicha 
realizatsiyasidan (sotishidan) kelib tushgan mablag‘larning to‘la 
yig‘indisi. 
9.
YAlpi daromad – korxona yoki firmaning ishlab chiqarish va tijorat 
faoliyatiniyakunlovchi ko‘rsatkich bo‘lib, yalpi tushum va maulotni 
ishlab chiqarish xamda sotilishiga ketgan sarf xarajatlar (ish xakidan 
tashkari) ayirmasi. 
10.
Balansdagi foyda – korxona xo‘jalik faoliyatining yakunlovchi 
moliyaviy ko‘rsatkich va buxgalterlik balansida aks ettirilgan bo‘lib, uch 
elementdan tashkil topadi: a) maxsulotni sotish, ishlarni bajarish, 
xizmatlarni ko‘rsatishdan qolgan foyda; b)asosiy fondlar yoki boshqa tur 
mulqni realizatsiyasidan tushgan foyda (zarar); v) realizatsiyadan 
tashkari operatsiyalarning moliyaviy natijalari. 
11.
Soliq – davlat tomonidan yuridik va jismoniy shaxslar (axoli, 
korxona va tashkilotlar) ning daromadi yoki mulqidan majburiy 
undiriladigan to‘lovlar. 
12.
Aksiz – tamaki, spirtli ichimliklar, benzin, zeb-zeynat buyumlari narxi 
ustiga qo‘yiladi va uni iste’molchialr to‘laydi, chunki u narxga 
kiradi. 
13.
Qo‘shimcha qiymat solig‘i – ulgurji baxoga nisbatan % stavkasi 
bo‘yicha xisoblanib, maxsulotning sotish narxiga kiritiladigan soliq. 
14.
Ishlab chiqarish va maxsulot rentabelligi – tarmoq yoki korxonalarning 
foyda olib ishlashi, foyda olish darajasini ko‘rsatadi va % xisobida 
ifodalanadi. Ishlab chiqarish rentabelligi ma’lum davr (oy, kvartal, yil) 
da qulga kiritilgan foyda miqdorini shu vaqtda foydalanilgan yillik 
asosiy ishlab chiqarish fondlari va aylanma (oborot) vositalari qiymati 
yig‘indisiga yoki maxsulotni ishlab chiqarish, chotish xarajatlarining 
tannarxiga nisbati sifatida xisoblanadi: R
i/ch
=(F/(A
f
+O
m.
))*100%, yoki 
R
m
=(F/t/n)*100%.